Bài 2: Tự mình thay đổi đời mình
Không phải ngẫu nhiên mà người dân trong xã, khi nhắc đến chuyện học, thường nhắc đến ông Cứ A Pó, một người đàn ông mù chữ, nghèo đến tận cùng, nhưng lại là người “thắp lửa” cho ước mơ học hành của 3 người con trai, giúp các con thoát ly khỏi vòng vây của hủ tục, đói nghèo.
Hỏi về chuyện học hành của con, ông Pó chỉ cười hiền, tay xoa mái đầu đã điểm sương: “Đời mình khổ, không biết chữ, nên chỉ biết dặn con cố mà học thôi.” Nghèo đến mức không có nổi thứ gì trong nhà để bán, ông từng phải bán trước một con trâu chưa chào đời với giá 5 triệu đồng. Sau này, khi trâu mẹ sinh con, gia đình ông vẫn phải nuôi lớn trâu con đến một tuổi mới được giao cho người mua – một cách vay trả bằng sinh kế đầy tính "tạm ứng cuộc đời" của người vùng cao.
Vậy nhưng, giữa khốn khó, ông vẫn vững niềm tin cho con đến trường học, bởi ông Pó biết rõ rằng nếu các con không học, sau này sẽ lại khổ như mình. Ông đã không thể viết tên mình, nhưng lại vẽ tương lai cho cả gia đình bằng sự hy sinh âm thầm và tình yêu thương vô điều kiện.
Ba người con của ông là Cứ A Thái, Cứ A Tính và Cứ A Tỉnh đều đã vươn lên từ con chữ. Từ những đêm học bên ngọn đèn dầu leo lét, từ những ngày cuốc đất trên nương, các em đã thi đỗ vào những ngôi trường thuộc hệ thống đào tạo chuyên nghiệp hàng đầu trong cả nước. Cứ A Thái hiện là sĩ quan quân đội; Cứ A Tính là cán bộ công an; còn em út Cứ A Tỉnh đang theo học Học viện Cảnh sát Nhân dân. Ba đứa trẻ nghèo đói năm nào giờ đã trở thành niềm tự hào của bản, của xã.
Với bản chất thật thà của một người cha dân tộc Mông, ông Pó dạy con bằng những điều đơn giản nhất, chính đời sống khốn khó là một bài học. Mỗi lần con được nghỉ học, ông lại đưa con lên nương cùng để hiểu cái nhọc nhằn của lao động, để khi đến lớp con thấy “học chữ” là con đường duy nhất đổi đời. Trên vùng đất dốc này, bà con quanh năm chỉ biết làm nương, chọc lỗ tra hạt, một cơn mưa là rửa trôi hết đất màu. Mùa màng chủ yếu phụ thuộc vào ông trời, vậy mà nuôi được 3 đứa con đi học thì ở cái đất Phình Giàng này mấy ai “dám” nghĩ đến đâu!
Khi chúng tôi bày tỏ muốn ông Pó chia sẻ kinh nghiệm giúp con học giỏi, vượt khó đến trường, ông cười hiền bảo: “Kinh nghiệm gì đâu cô ơi, đời mình khổ quá nên bảo con cố mà học chữ thôi.” Khiêm tốn vậy chứ chuyện ông từng mời phát biểu chia sẻ kinh nghiệm cách dạy con trong buổi họp phụ huynh của lớp, giờ nhắc lại nhiều phụ huynh vẫn nhớ như in.
Buổi họp phụ huynh ấy ông Pó đến muộn, áo đẫm mồ hôi, trên lưng vẫn là gùi măng và rau rừng. Lúc các phụ huynh lần lượt ký tên vào danh sách dự họp, theo yêu cầu của giáo viên, thấy ông Pó xoay xuôi xoay ngược tờ giấy, cô giáo tưởng ông không tìm thấy tên con nên chỉ cho ông. Bất ngờ, ông ngượng ngùng nói: “Cô giáo… tôi không biết chữ!” Cô giáo chỉ “à” một tiếng rất khẽ, căn phòng họp im lặng một nhịp. Rồi khi cô giáo gọi ông lên chia sẻ kinh nghiệm dạy con, ông lúng túng, giọng ngắt quãng, run run nói: “Tôi không biết cách dạy, chỉ biết khuyên con học để sau không phải làm nương như bố. Thấy con làm bài nhanh thì tôi biết bài dễ. Thấy nó vò đầu, nhìn lên nóc nhà là tôi biết nó đang bí. Tôi cứ ngồi bên con vậy thôi. Khi cùng các con gieo lúa trên nương, tôi hay nhắc lại câu nói của Bác Hồ cho chúng nghe “Người có học mới có tiến bộ. Càng học càng tiến bộ.” Cả căn phòng im phăng phắc rồi vỡ òa trong tiếng vỗ tay – dương như ai cũng thấy mình được soi sáng bởi sự chân thành của ông Pó.
Ông Cháng Phổng Thái, Phó Chủ tịch UBND xã Phình Giàng chia sẻ: “Gia đình ông Cứ Vả Pó là trường hợp điển hình ở địa phương về việc vượt khó nuôi con ăn học thành tài. Tấm gương của ông không chỉ thay đổi nhận thức của người dân trong bản mà còn là động lực để chúng tôi tiếp tục đẩy mạnh công tác vận động học sinh đến lớp, xóa bỏ tình trạng bỏ học, tảo hôn còn rải rác ở một số bản.”
Hội Khuyến học xã Phình Giàng cũng đã nhiều lần tuyên dương gia đình ông Pó là “Gia đình học tập tiêu biểu cấp xã”. Ở các cấp học, ba anh em Cứ A Thái, Cứ A Tính và Cứ A Tỉnh được nhận học bổng từ các chương trình hỗ trợ học sinh nghèo vượt khó của huyện và tỉnh, như một sự khích lệ tinh thần lớn lao trên hành trình học tập.
Lâu nay, dân bản Pa Cá coi ông Pó như điểm tựa tinh thần để động viên con cháu học tập. Như lời chia sẻ của ông Cứ A Hua: “Ngày trước, ông Pó nghèo, con học nhiều, ai cũng bảo “rồi cũng bỏ thôi”, nhưng bây giờ ai cũng phục. Con ông đi học thành cán bộ, có việc làm ổn định, cả bản nhìn vào đó mà động viên con cái cố gắng theo. Tôi cũng bảo con mình cố học, không phải để làm ông nọ bà kia mà để biết đọc biết viết, không bị lừa, không bị tụt lại như cha mẹ mình. Động lực ấy đã giúp con trai tôi nỗ lực học tập và thi đỗ vào Học viện Biên phòng.”
Có thể nói, gia đình ông Cứ A Pó không chỉ là một “phép màu” nhỏ của riêng Phình Giàng, mà còn là tia sáng dẫn đường cho hàng trăm hộ người Mông khác, những người từng nghĩ học hành chỉ là chuyện xa xỉ. Giờ đây, nhiều bậc phụ huynh trong xã đã chuyển suy nghĩ “học để làm gì” sang “phải học để đổi đời”. Đó chính là giá trị lớn nhất mà ông Pó và các con đã và đang lan tỏa trên những triền núi cao Phình Giàng.
Hiện nay, ngôi nhà nhỏ của ông Pó đã được dựng lại bằng tiền lương các con gửi về. Gian giữa là nơi trang trọng nhất treo đầy Bằng khen, Giấy khen từ những năm tháng học trò của ba người con trai. Đó là minh chứng kết quả của một hành trình bền bỉ, âm thầm nhưng ý nghĩa, nơi con chữ thực sự đã “thắp sáng” giấc mơ đổi đời.
Giữa núi rừng mây phủ, điều quý giá nhất không phải là sự giàu có, mà là những người như ông Cứ A Pó, những người không biết chữ nhưng đã hiểu rất rõ giá trị của chữ. Họ là những người lặng lẽ thắp lửa, giữ lửa cho những giấc mơ vươn ra khỏi bóng núi!
Bài, ảnh: Tú Trinh