Mùa mận tại xã Nà Tấu (TP. Điện Biên Phủ) sắp kết thúc, mận hậu sai trĩu, song giá bán chỉ vài nghìn đồng/kg, gây thất thu cho người trồng. Cây mận bén rễ mảnh đất Nà Tấu từ năm 1995 và được người dân địa phương nhân rộng, duy trì ổn định với diện tích trên 20ha. Những năm 2023 - 2024, dù sản lượng kém nhưng giá bán mận cao đã tạo nguồn thu đáng kể cho nhiều hộ dân. Tuy nhiên mùa mận năm nay, tình trạng “được mùa mất giá” tái diễn khi giá mỗi ki lô gam mận chỉ còn vài nghìn đồng, nhiều gia đình thiệt hại nặng. Ông Lò Văn Toản, Chủ tịch UBND xã Nà Tấu cho biết: Chính quyền địa phương đã tích cực triển khai nhiều giải pháp như khảo sát vùng trồng, khuyến khích chuyển đổi giống mận chất lượng, mở rộng diện tích, tổ chức các tour trải nghiệm hái mận và hỗ trợ tiêu thụ qua mạng xã hội như zalo, livestream. Tuy nhiên, hiệu quả vẫn hạn chế do thị trường chưa ổn định. Mùa vụ năm nay, thu nhập của người dân trồng mận chỉ đạt khoảng 20% so với năm trước, nhiều gia đình rơi vào tình trạng thua lỗ.

Tình trạng “được mùa mất giá” tái diễn liên tục khiến bài toán đầu ra cho nông sản Điện Biên trở nên cấp thiết. Nhằm khắc phục sự thiếu bền vững này, các địa phương đã đẩy mạnh chuyển đổi cơ cấu cây trồng, giảm phụ thuộc vào các loại cây dễ biến động giá. Trong đó, mắc ca và cà phê đang được xác định là hai cây trồng chủ lực, có tiềm năng phát triển dài hạn, góp phần ổn định thu nhập cho người dân.

Mô hình trồng cây mắc ca trên địa bàn xã Pu Nhi (huyện Điện Biên Đông) đang được triển khai mạnh mẽ với hơn 530ha theo hình thức liên kết giữa hợp tác xã, hộ dân và doanh nghiệp tư nhân. Đến nay, nhiều diện tích cây mắc ca sinh trưởng tốt, một số cây mắc ca trồng sớm bắt đầu đơm hoa, bói quả. Diện tích mắc ca trồng mới được người dân chăm sóc đúng quy trình kỹ thuật, tỷ lệ cây chết rất thấp. Trong khi đó, xã Noong U trồng được 49ha cà phê, nhiều cây đang bước vào vụ đầu tiên với tín hiệu ra hoa và kết trái. Diện tích trồng mới mắc ca, cà phê được người dân đầu tư công chăm sóc, đảm bảo đúng kỹ thuật.

Ông Vũ Ngọc Hoành, Chủ tịch UBND huyện Điện Biên Đông cho biết: Người dân tại địa phương đang từng bước thay đổi tư duy trong việc tiếp cận nguồn vốn và xây dựng mô hình phát triển kinh tế hiệu quả. Huyện thực hiện nhiều giải pháp khuyến khích người dân và doanh nghiệp mở rộng diện tích trồng mắc ca và cà phê, đồng thời đẩy mạnh liên kết sản xuất - tiêu thụ. Những nỗ lực này kỳ vọng mang lại hướng phát triển bền vững, nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống cho người dân vùng cao thời gian tới.

Trong quá trình thực hiện tái cơ cấu nông nghiệp, xã Nà Sáy (huyện Tuần Giáo) đã đạt nhiều kết quả tích cực với diện tích cây mắc ca trồng năm 2023 - 2024 đạt 92,5ha, cây sinh trưởng và phát triển tốt. Công tác đào hố, chăm sóc cây mắc ca của người dân thực hiện nghiêm túc, hoàn thành 100% diện tích đăng ký trồng với 11.120 hố cho 40ha. Với cây cà phê, hiện toàn xã có 13,7ha đã cho thu hoạch, diện tích trồng mới năm 2024 là 3ha. Năm 2025, xã dự kiến trồng thêm 68,45ha với 137 hộ tham gia, trong đó 125 hộ đã hoàn tất giai đoạn đóng và tra bầu giống. Toàn huyện Tuần Giáo đã mở rộng vùng trồng mắc ca, năm 2024 trồng mới 1.032ha, nâng tổng diện tích lên 1.579ha; dự kiến năm 2025 tiếp tục mở rộng thêm 2.000ha.

Song song với việc mở rộng vùng trồng, huyện Tuần Giáo còn phát triển chế biến sâu các sản phẩm mắc ca. Nhiều hộ dân đã đầu tư máy sấy khô, bóc vỏ, ép dầu hạt mắc ca, nâng giá trị sản phẩm mắc ca của địa phương. Việc liên kết với doanh nghiệp không chỉ tạo thu nhập ổn định cho nông dân mà còn mở ra cơ hội tham gia chuỗi giá trị quốc tế. Đặc biệt, huyện Tuần Giáo đang phối hợp với Tập đoàn TH triển khai dự án xây dựng nhà máy chế biến sản phẩm mắc ca tại xã Quài Nưa với tổng vốn đầu tư gần 671 tỷ đồng trên diện tích 12,79ha. Dự kiến triển khai từ quý III/2025 đến quý III/2026, nhà máy sẽ thu mua và chế biến lượng lớn mắc ca nguyên liệu trong vùng, cung cấp ra thị trường sản phẩm sạch, an toàn, giàu dinh dưỡng. Khi đi vào hoạt động ổn định, nhà máy ước tính đóng góp hơn 40 tỷ đồng thuế/năm cho ngân sách và tạo việc làm cho khoảng 100 lao động địa phương, qua đó thúc đẩy kinh tế - xã hội toàn huyện phát triển bền vững.

Thời gian qua, tỉnh Điện Biên đã xác định những cây trồng chủ lực, để xây dựng chuỗi liên kết, xúc tiến thương mại và định hướng xuất khẩu. Những thách thức trong quy hoạch vùng, hợp tác giữa nông dân và doanh nghiệp đang dần được tháo gỡ, tạo tiền đề ổn định đầu ra cho sản phẩm. Từ thực tiễn địa phương, nhiều giải pháp phát triển bền vững nông sản đã được đề ra như: Chuyển đổi sang cây trồng có giá trị cao như mắc ca, cà phê; khuyến khích chế biến sâu tại chỗ nhằm gia tăng giá trị; xây dựng chuỗi liên kết từ sản xuất đến tiêu thụ để ổn định thị trường; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số, thương mại điện tử giúp người dân tiếp cận thị trường rộng hơn; đồng thời quy hoạch vùng chuyên canh, bảo vệ môi trường sinh thái và đào tạo nguồn nhân lực địa phương về kỹ thuật và quản lý chất lượng sản phẩm.
Những giải pháp trên nếu được triển khai đồng bộ, sẽ mở ra hướng đi lâu dài và bền vững cho sản phẩm nông nghiệp Điện Biên, nâng cao đời sống người dân và giá trị kinh tế cho địa phương.