Hợp tác xã... trên giấy

Tháng 10/2015 HTX Rau củ quả Thanh Đông, xã Thanh Xương, huyện Điện Biên được thành lập. Với tổng quỹ đất canh tác 5ha, trong đó 1ha đất trồng màu quanh năm, 4ha đất trồng 1 vụ lúa và 2 vụ màu, HTX chuyên sản xuất và cung cấp ra thị trường các sản phẩm rau, củ, quả đạt tiêu chuẩn VietGAP. Tuy nhiên chỉ sau 6 năm thành lập, HTX đã phải thông báo ngừng hoạt động. 

Theo ông Nguyễn Hữu Tân, Giám đốc HTX Rau củ quả Thanh Đông, nguyên nhân chủ yếu là do không có kinh phí đầu tư, không có nguồn ra cho sản phẩm và hơn hết là không có người kế cận. Trong khi các thành viên HTX người thì cao tuổi, người ốm đau bệnh tật triền miên. 

Điều đáng nói, dù đã ngừng hoạt động hơn 4 năm nhưng đến nay HTX Rau củ quả Thanh Đông vẫn chưa được giải thể. Trong khi đó, theo quy định, nếu hợp tác xã không hoạt động trong 12 tháng liên tục thì bắt buộc giải thể. 

Trao đổi nội dung trên với lãnh đạo Liên minh HTX tỉnh, chúng tôi được biết nguyên nhân là do HTX Rau củ quả Thanh Đông chưa hoàn thiện thủ tục giải thể, trong đó có thủ tục liên quan đến con dấu. Mặc dù Liên minh HTX đã hối thúc nhiều lần nhưng đến thời điểm này HTX vẫn chưa nộp lại con dấu cho cơ quan đã cấp giấy chứng nhận đăng ký, nên chưa thể tiến hành thủ tục giải thể theo quy định. 

Tương tự, HTX Thủy sản Nậm Mức, bản Hát Khoang, xã Pú Xi, huyện Tuần Giáo dù đã ngừng hoạt động từ năm 2021 nhưng đến nay vẫn chưa giải thể. Ngoài lý do các quy định giải thể HTX phức tạp, như phải làm thủ tục giao nộp con dấu, báo cáo tài chính… thì năng lực các thành viên quản lý trong hợp tác xã còn hạn chế, còn tâm lí ngại giải thể cũng là nguyên nhân khiến nhiều năm nay HTX dù không có hoạt động nhưng vẫn tồn tại hình thức trên giấy.

Thống kê của Liên minh HTX tỉnh cho thấy, toàn tỉnh hiện nay có 87 HTX ngừng hoạt động, chờ giải thể, trong đó nhiều HTX đã ngừng hoạt động nhiều năm. Thực tế này ảnh hưởng không nhỏ đến hình ảnh HTX trên địa bàn và một bộ phận thành viên, người lao động. Hợp tác xã tồn tại trên danh nghĩa gây khó khăn cho công tác quản lý của chính quyền địa phương, cơ quan chức năng… Đặc biệt, tỉnh đang tập trung tuyên truyền, nhân rộng mô hình HTX kiểu mới, do đó việc những HTX “tồn tại trên giấy" sẽ làm suy giảm lòng tin của người dân đối với kinh tế tập thể và ảnh hưởng đến phát triển mô hình HTX kiểu mới.

Kiên quyết giải thể hợp tác xã tồn tại hình thức

Để tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, Liên minh HTX tỉnh đã chủ động phối hợp với UBND huyện, thị xã, thành phố rà soát, kiểm tra chi tiết thực trạng các HTX không hoạt động, khó khăn trong việc giải thể, hướng dẫn, hỗ trợ cán bộ HTX thực hiện thủ tục giải thể. Đồng thời đề nghị chính quyền các địa phương phối hợp trong việc giải thể HTX không hoạt động.

Từ ngày 1/7/2024 Luật HTX 2023 có hiệu lực đã góp phần tạo điều kiện thuận lợi hơn trong việc giải thể các HTX tồn tại hình thức. Theo đó, Luật mới đã bỏ quy định bắt buộc thành lập Hội đồng giải thể, thay vào đó, HTX, Liên hiệp HTX giải thể tự nguyện và bắt buộc chỉ cần đăng thông báo giải thể trên cổng thông tin của đơn vị, nơi đăng ký kinh doanh và chịu trách nhiệm về giải thể; cơ quan đăng ký kinh doanh sẽ xóa tên trên hệ thống đăng ký sau 180 ngày có thông báo giải thể của HTX. Áp dụng theo luật mới, từ đầu năm 2025 đến nay, toàn tỉnh đã tiến hành giải thể tự nguyện 3 HTX.

Tuy nhiên, theo lãnh đạo Liên minh HTX tỉnh, các HTX ngừng hoạt động nhưng chưa giải thể chủ yếu do: HTX còn nợ thuế, nợ các tổ chức tín dụng khác, nợ thành viên dẫn đến không giải thể được; HTX bị mất, thất lạc con dấu, giấy đăng ký mẫu dấu hoặc giấy đăng ký kinh doanh; HTX không còn hoạt động, người đại diện đã chuyển đi nơi khác không có mặt tại địa bàn; do tâm lí giải thể nên một số HTX không phối hợp làm thủ tục, hồ sơ giải thể.

Thực tế cho thấy, với những nguyên nhân trên, để gỡ vướng thì trước hết nội tại vẫn là ở các HTX. Ngoài hỗ trợ của các cơ quan quản lý trong hướng dẫn hoàn thiện hồ sơ, quy định thì các văn bản pháp luật liên quan đến hoạt động giải thể HTX cũng cần được bổ sung, cụ thể để phù hợp với năng lực, thực tế hoạt động của mô hình HTX. Khi đó, việc kết hợp Luật HTX 2023 với việc cắt giảm, đơn giản hóa thủ tục giải thể HTX từ Luật HTX 2012 được coi là sẽ giúp khu vực kinh tế tập thể, HTX giải quyết được tình trạng HTX khó giải thể như hiện nay.

Song song đó, cần có giải pháp tăng cường thực hiện hiệu quả những chính sách hỗ trợ phát triển kinh tế tập thể để HTX phát triển bền vững, tiến đến không còn HTX yếu kém, tồn tại hình thức.