Bỏ tử hình 8 tội danh - cách tiếp cận đúng đắn của quốc gia hiện đại, thượng tôn pháp luật, nhân văn sâu sắc

Thảo luận tại hội trường về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự sáng 27/5, đại biểu Quốc hội (ĐBQH) Thạch Phước Bình (Trà Vinh) nhận định, trên nguyên tắc, nền tảng Hiến pháp, hệ thống pháp luật hiện nay luôn đề cao giá trị con người và quyền sống - quyền thiêng liêng nhất của mỗi cá nhân. Điều 19 Hiến pháp năm 2013 quy định: "Mọi người có quyền sống, tính mạng con người được pháp luật bảo hộ". Điều đó khẳng định, xu hướng giảm, tiến lới loại bỏ hình phạt tử hình không chỉ là yêu cầu của pháp luật quốc tế mà còn là đòi hỏi tất yếu từ chính hệ thống pháp lý quốc gia.

Ông đánh giá, dự thảo luật đề xuất bãi bỏ từ hình đối với 8/18 tội danh là một bước tiến cụ thể để hiện thực hoá điều ước quốc tế của Việt Nam theo Công ước quốc tế về các quyền dân sự, chính trị (ICCRP) - một công ước mà Việt Nam đã phê chuẩn từ năm 1982. Theo Điều 6 của Công ước, các quốc gia chưa bãi bỏ án tử hình chỉ được áp dụng hình phạt này đối với những tội nghiêm trọng nhất, chủ yếu là các hành vi cố ý tước đoạt mạng sống con người. Toà án nhân quyền Châu Âu, Toà án tối cao Canada và các tổ chức quốc tế, Uỷ ban Nhân quyền Liên hợp quốc đã nhiều lần khẳng định rằng, tội phạm về kinh tế, ma tuý, an ninh quốc gia... không gây chết người đều không đáp ứng tiêu chí "tội nghiêm trọng nhất".

"Như vậy, việc loại bỏ tử hình đối với 8 tội danh như Tham ô tài sản, Nhận hối lộ, Vận chuyển trái phép chất ma tuý... như trong dự thảo luật khong chỉ phù hợp với chuẩn mực nhân quyền quốc tế mà còn là bước đi khẳng định uy tín pháp lý của Việt Nam trên trường quốc tế", ĐBQH tỉnh Trà Vinh phân tích.

Dẫn thực tế một số quốc gia như Hàn Quốc không thi hành án tử hình từ năm 1997, dù chưa chính thức bãi bỏ, ông cũng chỉ ra, việc loại bỏ án tử hình có hiệu quả tích cực, đó là giảm thiểu rủi ro oan sai; góp phần tăng hiệu quả hợp tác quốc tế, dẫn độ tội phạm xuyên quốc gia khi nhiều nước hiện đang từ chối bàn giao nếu lúc nhận có hình phạt tử hình.

Đồng thời, thể hiện vai trò Nhà nước pháp quyền XHCN, không dựa trên trừng phạt tối đa mà hướng đến cải tạo, phục hồi và phát triển con người. "Việc giảm và tiến tới loại bỏ hình phạt tử hình không phải thể hiện sự nương tay với tội phạm, mà đó là sự thay đổi phương pháp từ trả đũa, trừng trị nghiêm khắc sang cải tạo, từ cưỡng chế tối đa sang bảo vệ công bằng - đó là cách tiếp cận đúng đắn của một quốc gia hiện đại, thượng tôn pháp luật và mang tính nhân văn sâu sắc", đại biểu Thạch Phước Bình nhấn mạnh thêm.

Theo ĐBQH Nguyễn Lâm Thành (Thái Nguyên), Chủ trương bỏ hình phạt tử hình là đúng, vì số tuyên tử hình của chúng ta đang nhiều hơn so với các quốc gia khác, trong khi Việt Nam nằm trong Uỷ ban Nhân quyền, nên cần tính toán cân nhắc vấn đề chính trị, bỏ bớt án tử hình. Việc chúng ta bỏ án tử hình xuống chung thân không xét giảm án là hợp lý, thực tế có nước không có án tử hình, họ có thể tuyên thời hạn rất dài đến 80 năm nhưng không tử hình.

Đề xuất nâng mức phạt tiền tội phạm về hàng giả gấp nhiều lần

ĐBQH Nguyễn Tiến Nam (Quảng Bình) cho rằng, việc sửa đổi, bổ sung luật là hoàn toàn phù hợp với các chủ trương, chính sách lớn của Đảng, Nhà nước; phù hợp với thực tiễn phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, diễn biến tội phạm và luật pháp quốc tế.

"Điển hình là việc bỏ hình phạt tử hình đối với một số tội danh; bổ sung hình phạt tù chung thân không xét giảm án; bổ sung quy định về loại trừ trách nhiệm hình sự trong trường hợp thử nghiệm công nghệ mới để đáp ứng yêu cầu về đổi mới, sáng tạo theo tinh thần Nghị quyết 57; quy định theo hướng tăng hình phạt tù, nâng mức hình phạt tiền đối với các tội về môi trường, ma túy, an toàn thực phẩm, hàng giả…", ông nói.

Đại biểu nhất trí cao với việc phải tăng nặng hình phạt tiền đối với các tội về sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm, thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh, an toàn thực phẩm quy định tại các Điều 192, 193, 194, 195 và 317, bởi đây là các loại tội phạm đang gây bức xúc trong dư luận xã hội, liên quan trực tiếp đến sức khỏe, tính mạng của người dân.

Theo thống kê trong công tác giám định hàng giả của lực lượng CAND trong những năm gần đây cho thấy, năm 2022: 141 vụ, năm 2023: 114 vụ, năm 2024: 164 vụ; trong đó số hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm chiếm khoảng 34%; số vụ hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh chiếm khoảng 20%, các loại hàng giả khác (như hóa mỹ phẩm, hàng tiêu dùng,…) chiếm khoảng 21%. Đặc biệt trong 5 tháng đầu năm 2025, số lượng giám định các vụ hàng giả tăng đột biến với 85 vụ, có nhiều vụ đặc biệt nghiêm trọng với số lượng cực lớn như các vụ hàng giả về thực phẩm, sữa, thuốc chữa bệnh.

"Qua công tác giám định của lực lượng CAND thấy rằng, có sự thay đổi về phương thức, thủ đoạn của tội phạm hàng giả. Trước đây chủ yếu là làm giả về nhãn mác, thương hiệu nhưng hiện nay là làm giả về chất lượng sản phẩm, như không đảm bảo thành phần, hàm lượng các hoạt chất so với công bố, không công khai thành phần gây hại, dị ứng, các chất bị cấm,…. Mặt khác, lợi dụng sự bất cập trong công tác quản lý nhà nước về việc phải công bố chất lượng, tiêu chuẩn cơ sở, thông tin trên nhãn mác, bao bì sản phẩm, không yêu cầu chứng minh công dụng sản phẩm… nên các đối tượng đã cố tình đăng ký rất nhiều sản phẩm khác nhau với công dụng, đối tượng sử dụng khác nhau nhưng thành phần, nguyên liệu không thay đổi. Nói nôm na là vẫn là 1 sản phẩm nhưng gắn các nhãn mác khác nhau và các nhãn mác này đều được đăng ký sản xuất", đại biểu bình luận.

Do tính chất phức tạp, nguy hiểm cũng như hậu quả của loại tội phạm này đối với xã hội là không thể đo đếm được, ông đề xuất nâng mức phạt tiền lên cao hơn nữa, có thể là 3 - 4 lần so với mức tăng 2 lần như dự thảo luật đối với các loại tội phạm về hàng giả tại các Điều 192, 193, 194, 195, 317.

Cần biện pháp mạnh cắt đứt chuỗi liên kết giữa người nghiện với tội phạm ma tuý

Về việc hình sự hoá hành vi Sử dụng trái phép chất ma tuý, ĐBQH Vũ Huy Khánh (Bình Dương) cho biết, cách đây 20 năm, hành vi này đã bị coi là tội phạm, đến năm 2009 được phi hình sự hoá. Từ đó đến nay, cơ quan chức năng, gia đình có người sử dụng trái phép và người nghiện ma tuý và xã hội đã có nhiều cố gắng, tập trung nhiều nguồn lực cho công tác trị bệnh, làm sao cai nghiện cho họ. Tuy nhiên, theo kết quả thống kê thì số lượng này rất hạn chế, tỷ lệ tái nghiện rất cao và nguồn cầu ma tuý trong xã hội đang ở mức báo động.

"Do vậy, trong bối cảnh hiện nay, việc hình sự hoá hành vi Sử dụng trái phép chất ma tuý, được coi là tội phạm là cần thiết. Và với cách thiết kế này, người sử dụng trái phép chất ma tuý không thể bị xử lý hình sự ngay, mà phải gắn với các điều kiện như: đang cai nghiện mà còn sử dụng trái phép chất ma tuý, đang trong thời hạn quản lý sau cai mà vẫn sử dụng trái phép chất ma tuý... Như vậy, nếu một người có nghị lực, có quyết tâm cai nghiện và thực hiện đúng quy trình của Luật Phòng, chống ma tuý thì vẫn có cơ hội chứ không bị xử lý hình sự", ông lý giải.

Đồng quan điểm, ĐBQH Dương Khắc Mai (Đắk Nông) cho rằng, trước khi sử dụng trái phép chất ma tuý, người nghiện buộc phải mua và tàng trữ trái phép chất ma tuý. Có không ít trường hợp sử dụng trái phép chất ma tuý sau khi thấy được lợi nhuận và sự cám dỗ của ma tuý mang lại đã chuyển hoá thành người mua bán trái phép chất ma tuý và các hành vi khác. Nghĩa là, họ đã có hành vi tiếp tay, nuôi dưỡng thị trường ma tuý, gián tiếp tiếp sức cho các đường dây mua bán trái phép chất ma tuý - gián tiếp tiếp tay cho tội phạm có tổ chức, tiếp tay cho cái ác.

"Việc xử lý hành vi tàng trữ, sử dụng trái phép chất ma tuý chỉ ở mức xử phạt vi phạm hành chính, và hiện nay chỉ áp dụng biện pháp cai nghiện tự nguyện và bắt buộc thì theo tôi chưa đủ sức răn đe, đang tạo ra khoảng trống pháp lý. Đây cũng có thể là nguyên nhân làm tăng người sử dụng trái phép chất ma tuý, tạo điều kiện cho tội phạm ma tuý tồn tại và phát triển mạnh mẽ hơn", ông thẳng thắn.

         Quang cảnh hội trường.

Đại biểu cũng lo ngại khi không coi hành vi sử dụng trái phép chất ma tuý là tội phạm dẫn đến thực trạng tái nghiện, người nghiện ma tuý cùng sống chung trong cộng đồng dân cư, họ có thể là người hàng xóm, người đi cùng xe bus, hay thậm chí là cha mẹ của những đứa trẻ..., tiềm ẩn nguy cơ cao mất ANTT tại địa phương, tiềm ẩn nguy cơ cho những người thân.

Nhấn mạnh ma tuý là nguồn gốc phát sinh nhiều loại tội phạm nghiêm trọng khác, là tội phạm gốc, tội phạm của các loại tội phạm như cướp giật, cố ý gây thương tích, giết người..., ĐBQH tỉnh Đắk Nông khẳng định, việc cách ly tạm thời người nghiện ma tuý ra khỏi xã hội tuy là biện pháp nghiêm khắc nhưng lại nhân văn với cộng đồng, không chỉ để xử lý người vi phạm mà còn để bảo vệ người dân, trẻ em, phụ nữ, người già - những đối tượng yếu thế, dễ bị tổn thương. Đây chính là biện pháp nhân văn phòng ngừa hiệu quả sự gia tăng của tội phạm.

Theo thống kê của Bộ Công an, tính đến hết năm 2024 cả nước có hơn 240.000 người nghiện ma tuý có hồ sơ quản lý, trong đó trên 70% là tái nghiện sau cai nghiện. Cần có biện pháp mạnh hơn, là hình sự hoá hành vi Sử dụng trái phép chất ma tuý để cắt đứt chuỗi liên kết giữa người nghiện với tội phạm buôn bán trái phép chất ma tuý, chất gây nghiện, tạo điều kiện cho họ cách ly khỏi các phần tử xấu, có cơ hội phục hồi nhân cách, học nghề và tái hoà nhập một cách lành mạnh...