Kịch bản “chạy án” tinh vi

Mới đây Công an TP Hà Nội vừa triệt phá một đường dây chạy kết luận giám định pháp y tâm thần với thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt. Các đối tượng móc nối, cấu kết với lãnh đạo, nhân viên Viện Pháp y tâm thần Trung ương để “chạy” kết luận giám định pháp y tâm thần theo hướng không tâm thần những vẫn kết luận bị tâm thần để được áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh tâm thần nhằm trốn tránh trách nhiệm hình sự.

Công an TP Hà Nội đã ra quyết định khởi tố và áp dụng biện pháp ngăn chặn đối với 40 đối tượng, trong đó có 36 bị can là lãnh đạo, cán bộ Viện Pháp y tâm thần Trung ương; 2 bị can là bệnh nhân đang chữa bệnh tâm thần bắt buộc. Đáng chú ý, trong số này có ông Trần Văn Trường - Viện trưởng Viện Pháp y tâm thần Trung ương, bà Đặng Thị Hòa - vợ ông Trường; ông Lâm Văn Thành - Viện phó; ông Dương Văn Biết - Trưởng Khoa Giám định - Phó Phòng Kế hoạch tổng hợp; Nguyễn Thị Thu Hoài - Phó Phòng Tổ chức; Đỗ Khắc Doanh - Phó khoa phụ trách khoa nam.

Theo đó ngày 7/6, Công an TP Hà Nội phối hợp với Công an tỉnh Thanh Hóa bất ngờ đột kích một bãi biển tại khu du lịch Sầm Sơn. Tại đây, lực lượng chức năng bắt quả tang vợ chồng Lê Văn Đông (sinh năm 1978) - Nguyễn Thị Mai Anh (sinh năm 1979, ở quận Thanh Xuân, Hà Nội) cùng 5 đối tượng khác đang tổ chức “đại tiệc ma túy”.

Trong nhóm này có cả cán bộ và bệnh nhân thuộc Viện Pháp y tâm thần Trung ương. Ngay trong đêm cơ quan điều tra triệu tập khẩn cấp 14 cán bộ, nhân viên Khoa Điều trị bắt buộc nam của Viện - những người nghỉ dưỡng cùng khách sạn với nhóm Mai Anh - để phục vụ công tác điều tra.

Kẻ chủ mưu trong “đại tiệc ma túy” này là Nguyễn Thị Mai Anh, một đối tượng mang nhiều tiền án tiền sự, nhưng thoát án ngoạn mục nhờ những tờ giấy chứng nhận đang mắc bệnh tâm thần. Năm 2016, sau khi phạm tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản, Mai Anh bị áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh tại Viện Pháp y tâm thần Trung ương.

Tại đây, Mai Anh đã cấu kết với các cán bộ, giám định viên của Viện để được ra ngoài. Năm 2020, Mai Anh tiếp tục phạm tội làm giả con dấu, sử dụng con dấu, tài liệu giả của cơ quan, tổ chức và tiếp tục được áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh. Năm 2023, Mai Anh tiếp tục phạm tội gây rối trật tự công cộng cùng chồng là Lê Văn Đông. Lê Văn Đông từng có 5 tiền án, tiền sự trong đó có tội “Mua bán trái phép chất ma túy”, “Gây rối trật tự công cộng”, được áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh tại Viện. Sau đó cả hai vợ chồng Mai Anh đều bị áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh tại Viện Pháp y tâm thần Trung ương.

Trong thời gian bắt buộc chữa bệnh tại Viện, Mai Anh và Lại Văn Đông đã hối lộ các lãnh đạo, nhân viên của Viện để mỗi người được bố trí một phòng riêng có điều hòa và các thiết bị âm thanh để tổ chức ăn chơi; thậm chí, sử dụng ma túy tại viện. Quá trình khám xét, Cơ quan công an thu giữ ma túy tại phòng của Đông và Mai Anh ở Viện; đồng thời, hai vợ chồng thường xuyên ra ngoài du lịch, nghỉ mát và mời cán bộ y tế đi cùng.

Mai Anh là người dắt mối, đặt vấn đề với lãnh đạo Viện Pháp y để “chạy” kết luận giám định tâm thần cho các bị can khác. Một số trường hợp Mai Anh nhận hàng tỷ đồng, sau đó chuyển cho ông Trần Văn Trường, nguyên Viện trưởng vài trăm triệu. Ông Trường nhận tiền và chia cho các thành viên hội đồng giám định để viết thêm vào hồ sơ bệnh án các biểu hiện của bệnh tâm thần hoặc viết không đúng về tình trạng bệnh. Từ đó, Viện ra kết luận phù hợp so với hồ sơ bệnh. Cơ quan công an xác định, Mai Anh đã “chuyển rất nhiều tiền” cho ông Trường để “chạy” kết luận giám định cho nhiều trường hợp.

Ngoài ra, Mai Anh còn móc nối với nhân viên Khoa Giám định, Phòng Kế hoạch tổng hợp để nắm thông tin gia đình các bị can đến giám định để đặt vấn đề “chạy” kết luận giám định, hưởng lợi hàng tỷ đồng từ việc làm trên. Đối tượng đã thao túng từ lãnh đạo bệnh viện đến nhân viên bảo vệ. Họ tìm mọi cách để ngăn chặn cơ quan điều tra.

Siết chặt hoạt động giám định pháp y tâm thần

Giả tâm thần để được đưa đi điều trị nhằm trốn tội, trốn tránh cơ quan điều tra là thủ đoạn tội phạm mà hiện nay nhiều đối tượng tội phạm sử dụng. Nhiều đối tượng là thủ phạm trong những vụ án nghiêm trọng gây bức xúc trong dư luận nhân dân nhưng lại bị bỏ ngỏ hoặc đóng hồ sơ với lý do đối tượng “bỗng dưng” mắc bệnh tâm thần. Trong vụ án lần này, cuốn sổ điều trị của một trong những đối tượng được xác định đã được thêm các biểu hiện để được kết luận thuộc diện điều trị tâm thần bắt buộc. Giám định viên đã thêm dòng chữ “có ảo thanh” xuất hiện liên tục. Đây là căn cứ để hội đồng giám định của Viện Pháp y tâm thần Trung ương kết luận là loạn thần, mất khả năng điều khiển hành vi.

Trước cuộc họp cuối cùng của hội đồng giám định để đưa ra kết luận, giám định viên, thư ký cuộc họp và Trưởng Khoa Giám định đã nhận những khoản tiền từ Viện trưởng. Theo khai nhận thư ký cuộc họp nhận 20 triệu đồng, Trưởng Khoa Giám định nhận 30 triệu đồng.

Theo quy định, quá trình theo dõi, giám định phải tuân thủ quy trình theo đúng tiêu chuẩn quốc tế. Yếu tố kỹ thuật như thực hiện cộng hưởng từ, điện não đồ... chỉ có tác dụng hỗ trợ, còn quan trọng nhất là việc theo dõi triệu chứng lâm sàng các đối tượng, cộng thêm nghiên cứu hồ sơ về đối tượng từ trước đến nay. Đây chính là kẽ hở để các đối tượng kết nối với các giám định viên, bác sĩ làm sai lệch hồ sơ.

Cơ quan công an xác định 22 người có quyết định chữa bệnh bắt buộc nhưng không có mặt tại Viện, trong đó 15 người có dấu hiệu can thiệp trái pháp luật để có kết luận giám định tâm thần không đúng nhằm trốn tránh bị xử lý hình sự.

Theo quy định của pháp luật hiện nay, kết quả giám định pháp y tâm thần trong các vụ án hình sự có giá trị làm căn cứ cho cơ quan tố tụng quyết định hành vi tố tụng đối với một bị can, bị cáo hay một phạm nhân đang chấp hành án. Điều này có thể dẫn đến quyết định tạm đình chỉ bị can, bị cáo để chữa bệnh hoặc là quyết định hoãn chấp hành án phạt tù để bắt buộc chữa bệnh (thời gian chữa bệnh sẽ được trừ vào thời gian chấp hành án phạt tù).

Với tầm quan trọng như vậy, nhưng nhiều năm trở lại đây, những sai phạm trong việc ban hành kết luận giám định pháp y tâm thần vẫn luôn xảy ra hoặc tính chính xác của các kết quả này vẫn là câu hỏi lớn đối với nhiều người.

Việc làm giả kết luận, hồ sơ bệnh án tâm thần cho một người ảnh hưởng rất lớn đến quyền và nghĩa vụ pháp lý, đặc biệt là trách nhiệm hình sự của họ. Việc làm giả này khiến cho một người bình thường trở thành người “điên hợp pháp”. Chỉ nói riêng trong lĩnh vực tố tụng hình sự, thi hành án thì “người điên hợp pháp” có thể được cơ quan tố tụng căn cứ kết luận giám định tâm thần để áp dụng biện pháp tạm đình chỉ, hoãn chấp hành án để bắt buộc chữa bệnh, thời gian chữa bệnh sẽ được trừ vào thời gian chấp hành án phạt tù.

Còn nhớ, cũng vào tháng 6/2024, Bộ Công an đã triệt phá một đường dây chạy giám định tâm thần, bắt giữ 15 cán bộ quản lý và bác sĩ Viện Pháp y tâm thần Trung ương Biên Hòa đã nhận hối lộ để tạo dựng hồ sơ bệnh án, kết luận giám định tâm thần sai cho đối tượng phạm tội.

Hay vụ Nguyễn Xuân Quý (Hà Nội) bị áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh tại Bệnh viện Tâm thần Trung ương I lại là người cầm đầu, chủ mưu tổ chức tiệc bay lắc ma túy ngay trong bệnh viện, trong một thời gian dài, biến bệnh viện trở thành ổ nhóm tổ chức sử dụng mua bán ma túy.

Tuy nhiên vụ án xảy ra ở Viện Pháp y tâm thần Trung ương lần này gây rúng động dư luận bởi tính chất nghiêm trọng, quy mô lớn, có liên quan đến cơ quan tư pháp.

Ngay sau khi đường dây này bị phanh phui, rất nhiều người lên tiếng phản ánh về sự bất cập từ những bệnh án tâm thần bất ngờ của các đối tượng phạm tội, cũng như những lần đi khám bệnh của người nhà.

Một luật sư bức xúc chia sẻ trên trang cá nhân: “Là luật sư tham gia tố tụng hình sự những năm qua đã quá hiểu những “góc khuất” trong công tác giám định tâm thần các đối tượng phạm tội để xử lý theo quy định của pháp luật. Nhiều vụ án đã phải tạm đình chỉ để áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh, đình chỉ, trả hồ sơ hay hủy án có liên quan đến việc giám định tâm thần xác định năng lực chịu trách nhiệm hình sự đã gây bức xúc trong dư luận xã hội, làm giảm niềm tin của người dân vào sự nghiêm minh của pháp luật. Cá biệt, nhiều đối tượng chủ mưu, cầm đầu, phạm tội có tổ chức nhưng khi bị bắt giữ đều đưa ra bệnh án tâm thần từng đi điều trị tại cơ sở y tế để đề nghị cơ quan điều tra cho đi giám định tâm thần...”.

“Việc triệt phá đường dây “chạy” kết luận giám định tâm thần là một quyết tâm và nỗ lực rất lớn của Công an TP Hà Nội nói riêng và lực lượng CAND nói chung đã mang lại niềm tin của người dân vào hoạt động đúng đắn của các cơ quan tố tụng. Tội phạm dù có thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt như nào thì cũng không bao giờ thoát khỏi sự trừng phạt của pháp luật vì đó là công lý và lẽ phải”, vị luật sư này nhấn mạnh.

Chị Đ.H, một người từng có người nhà đi khám bệnh ở Viện Pháp y tâm thần Trung ương bức xúc khi người nhà bị bệnh, đi khám vừa mất thời gian vừa tốn tiền với gần 5 triệu đồng một lần khám. Trong đó có mục chi phí bồi dưỡng giám định viên và người giúp việc lên tới 1 triệu 850 nghìn đồng.

Việc giả mạo hồ sơ tâm thần không đơn thuần là chiêu trò gian lận, mà là hành vi tiếp tay cho tội phạm, làm méo mó công lý. Đây là bài học cảnh tỉnh cho các cơ quan giám định, các cơ sở y tế, và toàn xã hội về sự cần thiết phải siết chặt quy trình kiểm tra, giám sát. Không thể để những “tấm giấy tâm thần” giả trở thành “tấm bùa hộ mệnh” cho tội ác. Công lý đang được tái lập, tuy nhiên dư luận vẫn đang chờ câu trả lời rõ ràng về việc ai sẽ chịu trách nhiệm cao nhất trong vụ việc chấn động này?