Nỗi sợ đá lở

Cuối tháng 5, chúng tôi đến bản Pa Xa Xá, một bản nhỏ nép mình dưới chân núi giữa trung tâm xã Pa Thơm. Trời vừa hửng nắng, mặt đất vẫn còn sũng nước và lầy lội sau trận mưa lớn đêm qua. Con đường bê tông ngoằn ngoèo dẫn chúng tôi đến nhà bà Quàng Thị Săn (65 tuổi).

Ngôi nhà nằm sát vách núi đá dựng đứng, lưng tựa núi, mặt hướng ra thung lũng. Trên cột nhà, hai chiếc ba lô chứa vật dụng thiết yếu luôn được bà treo sẵn, lúc nào cũng trong tư thế sẵn sàng "chạy" nếu nghe tiếng đất đá chuyển mình từ phía sau nhà.

Bà Săn chia sẻ: “Mấy năm nay, cứ đến mùa mưa là nhà nào cũng chuẩn bị sẵn tinh thần, chỉ cần nghe động là ôm con, xách vài món đồ thiết yếu rồi chạy vội sang trường học hoặc đồn biên phòng trú nhờ”.

Bà Săn đưa chúng tôi vòng ra sau nhà, chỉ vào một tảng đá to chừng hai người ôm, rồi trầm giọng nói: “Đá lở là nỗi ám ảnh chung của cả bản. Mấy năm trước, vào mùa mưa đá từ dãy núi sau lưng liên tục lăn xuống, làm đảo lộn cuộc sống người dân. Từ đó đến nay, cứ mưa lớn là bà con lại thấp thỏm, nỗi sợ ấy chưa lúc nào nguôi”.

Tháng 7/2018, giữa cao điểm mùa mưa ở Điện Biên, bản Pa Xa Xá hứng chịu những trận mưa lớn kéo dài nhiều ngày. Khoảng 1 giờ sáng một ngày trung tuần tháng 7, khi cả bản đang say giấc, một tảng đá khổng lồ bất ngờ tách khỏi vách núi phía sau, lăn thẳng xuống bản. Tảng đá đâm sập một chân cột nhà sàn của gia đình bà Quàng Thị Săn, rồi tiếp tục chuyển hướng, phá hỏng khu nhà tắm và nhà vệ sinh mới chịu dừng lại.

May mắn không ai bị thương, nhưng cả bản một phen hoảng loạn. Bà Săn kể lại: “Lúc đó, cả nhà đang ngủ thì nghe tiếng động lớn phía bên phải. Chồng tôi bật đèn pin ra xem, thấy tảng đá đã húc đổ nhà tắm. Tôi lập tức hô cả nhà chạy ra ngoài rồi gọi bà con trong bản sơ tán sang trường học và Đồn Biên phòng Pa Thơm. Trời vẫn mưa như trút nước”.

Sáng hôm sau, mưa ngớt, sau nửa ngày theo dõi không thấy dấu hiệu sạt lở tiếp diễn, người dân bản Pa Xa Xá mới tạm yên tâm, trở về nhà. Thế nhưng, khoảng hơn 12 giờ trưa cùng ngày, một tảng đá lớn bất ngờ tiếp tục tách khỏi núi, lao thẳng xuống bản và đâm sập hoàn toàn căn nhà của chị Quàng Thị Choi.

Thời điểm đó, chị Choi đang ở trong bếp. May mắn, tảng đá không lăn trúng người, chị thoát nạn trong gang tấc. Kể lại khoảnh khắc kinh hoàng ấy, chị Choi vẫn chưa hết bàng hoàng: “Tôi đang nấu cơm thì nghe tiếng rầm lớn, cả căn nhà đổ sập. May là tôi chỉ bị thương nhẹ. Sau khi được mọi người kéo ra khỏi đống đổ nát, tôi mới biết là nhà bị đá từ núi rơi trúng”.

Ngay sau sự cố, chị Quàng Thị Choi được chính quyền xã bố trí tạm lánh tại nhà người thân trong bản. Với sự hỗ trợ của chính quyền địa phương và bà con dân bản, hai ngày sau vụ đá lở sập nhà, một ngôi nhà tạm đã được dựng lên ở vị trí an toàn hơn, giúp chị Choi ổn định cuộc sống.

Sau vụ việc, chính quyền và các lực lượng quân sự, biên phòng khẩn trương triển khai các biện pháp ứng phó: Đắp đê đất, trồng tre chắn đá lăn phía sau bản. Hàng năm, Ban Chỉ huy Phòng chống thiên tai và Tìm kiếm cứu nạn xã tổ chức kiểm tra, đưa ra các biện pháp phòng ngừa. Tuy nhiên, với người dân Pa Xa Xá, nỗi lo vẫn thường trực bởi họ vẫn đang sống giữa vùng nguy hiểm và luôn trong tâm trạng thấp thỏm mỗi khi mưa về.

Chị Choi bày tỏ: “Chúng tôi chỉ mong sớm được di dời đến nơi ở mới an toàn hơn để yên tâm sinh sống, làm ăn. Cứ mưa là lại nơm nớp sợ đá rơi, chẳng biết tai họa sẽ ập xuống lúc nào”.

Giấc mơ một mái nhà bình yên

Cách bản Pa Xa Xá khoảng 1km, khu tái định cư mới đang được gấp rút thi công. Trên diện tích khoảng 4,9ha được quy hoạch đồng bộ với đầy đủ hạ tầng thiết yếu như: Đường giao thông, điện lưới quốc gia, hệ thống nước sinh hoạt và nhà văn hóa bản, nhằm đảm bảo điều kiện sống ổn định, lâu dài cho người dân.

Có mặt tại hiện trường, chúng tôi nhận thấy mặt bằng khu tái định cư đang dần thành hình. Đường bê tông đã được đổ kiên cố, hệ thống điện và nước sinh hoạt đang trong quá trình lắp đặt. Các hạng mục còn lại được triển khai khẩn trương để sớm bàn giao, đưa vào sử dụng.

Thế nhưng, tiến độ thi công khu tái định cư vẫn chưa theo kịp mong mỏi của người dân. Từng ngày trôi qua, bà con bản Pa Xa Xá vẫn ngóng chờ được chuyển đến nơi ở an toàn. Nhiều hộ đã chủ động chuẩn bị sẵn sàng mọi điều kiện để có thể di dời ngay khi được bàn giao đất.

Dưới gầm sàn nhà bà Quàng Thị Săn có những cột gỗ lớn, nhỏ được xếp gọn gàng. Đây là vật liệu được gia đình chuẩn bị để dựng ngôi nhà mới. Bà Săn mở cánh cửa kho nhỏ cuối vườn, nơi chất đầy những tấm phên gianh đã đan sẵn, chờ ngày lợp mái.

Đặt tay lên từng tấm gianh, bà Săn trải lòng: “Sau vụ đá lở năm 2018, gia đình tôi bắt tay vào chuẩn bị cho cuộc di dời. Gỗ ở lán nương được chuyển về, đến mùa cỏ gianh thì lên rừng cắt mang về đan thành từng tấm. Bây giờ, gia đình tôi đã sẵn sàng mọi thứ, chỉ chờ chính quyền chia đất là chuyển đi ngay, mong có được cuộc sống yên ổn hơn”.

Khác với nhiều hộ dân trong bản, chị Quàng Thị Choi sống một mình nên không thể tự mình chuẩn bị đầy đủ vật liệu dựng nhà mới như những gia đình khác. Nhưng có một điều chị luôn sẵn sàng, đó là di dời ra khỏi vùng đất tiềm ẩn hiểm họa.

Chị Choi trải lòng: “Tôi không cần nhà to, chỉ cần có đất cứng, mái nhà chắc chắn để được ngủ một giấc yên lành, không còn nơm nớp lo sợ mỗi khi trời đổ mưa”.

Ông Cà Văn Tranh, Chủ tịch UBND xã Pa Thơm cho biết: “Hiện nay công trình khu tái định cư đang được đẩy nhanh tiến độ, gấp rút thi công các hạng mục còn lại. Chủ đầu tư và đơn vị thi công phấn đấu hoàn thành và bàn giao công trình trong năm 2025. Chính quyền xã cũng theo sát từng bước triển khai, sẵn sàng phối hợp, hỗ trợ để đẩy nhanh tiến độ, sớm đưa bà con đến nơi ở mới an toàn, ổn định cuộc sống lâu dài”.

Chiều xuống nhanh trên các dãy núi, những cụm mây xám kéo đến báo hiệu một trận mưa lớn sắp ập xuống bản Pa Xa Xá. Chúng tôi rời bản trong khi bà con nơi đây tất bật chuẩn bị ứng phó với cơn mưa sắp tới và rộng hơn, cả một mùa mưa đang ở phía trước.

Mùa mưa năm 2025, có lẽ người dân Pa Xa Xá vẫn phải sống trong cảnh “chạy lở”. Họ vừa thấp thỏm chống chọi với mưa lũ, vừa chờ đợi một tương lai mới – một mái nhà chắc chắn, một cuộc sống an toàn và bình yên, không còn nỗi ám ảnh bởi thiên tai.