Cùng với đó, ranh giới giữa chiến tranh thật và chiến tranh ảo, giữa mặt trận vật lý và không gian mạng ngày càng mờ nhạt. Trong xu thế đó, nhiều quốc gia trên thế giới đang ráo riết hiện đại hóa quân đội, ưu tiên phát triển các loại vũ khí, khí tài công nghệ cao nhằm chiếm ưu thế trong môi trường chiến tranh phi đối xứng, phi tuyến tính, tốc độ cao. Trước những biến chuyển đó, Quân đội nhân dân Việt Nam cũng đã và đang tích cực triển khai quá trình hiện đại hóa toàn diện, hướng đến xây dựng Quân đội nhân dân “cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại”, đáp ứng yêu cầu bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.

Trong tiến trình đó, điều cốt lõi, tiên quyết nhất là cần nhận thức đầy đủ và sâu sắc rằng: Vũ khí dù tối tân đến đâu, công nghệ dù tiên tiến đến mức nào cũng không thể tự phát huy tác dụng nếu thiếu người làm chủ có bản lĩnh, trí tuệ và trình độ tương xứng. Vũ khí hiện đại chỉ thực sự trở thành sức mạnh khi được vận hành bởi con người hiện đại. Nếu không, tất cả những phương tiện, thiết bị ấy chỉ là những khối sắt thép vô tri, không hơn không kém như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Vũ khí tốt mà tinh thần hèn, thì cũng vô dụng”[1]; hơn nữa là: “Không thể cậy vũ khí mà có thể quyết định được thắng lợi. Phải xem những người cầm vũ khí có phải là những chiến sĩ hăng hái đánh trận không”[2].

Thực tiễn đã chứng minh rằng, trong mọi cuộc chiến tranh - từ truyền thống đến hiện đại, con người luôn là trung tâm, là nhân tố quyết định mọi thắng lợi. Trong thời đại công nghệ số, vai trò của con người không hề suy giảm, mà trái lại, càng trở nên mang tính then chốt, quyết định. Chính vì vậy, đặt con người vào vị trí trung tâm trong quá trình hiện đại hóa quân đội; “hiện đại hóa con người” - yếu tố trung tâm, chủ thể sáng tạo và trực tiếp vận hành toàn bộ hệ thống tổ chức, phương tiện chiến đấu trước khi “hiện đại hóa vũ khí trang bị” là tư duy chiến lược mang tính bản chất, bền vững và lâu dài. Đây là một trong những nội dung “3 quyết liệt” được Tổng Bí thư Tô Lâm yêu cầu Quân ủy Trung ương tập trung lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện tốt.

Theo đó, trong điều kiện hiện nay, việc hiện đại hóa con người, tức là nâng cao phẩm chất chính trị, năng lực tư duy, trình độ tri thức, khả năng làm chủ khoa học, công nghệ của cán bộ, chiến sĩ phải được đặt lên hàng đầu, đi trước một bước và làm nền tảng cho quá trình hiện đại hóa vũ khí, khí tài. Bởi lẽ, nếu không có đội ngũ cán bộ, chiến sĩ có tư duy mới, năng lực mới, tác phong hiện đại, thì việc trang bị các hệ thống vũ khí tối tân sẽ không phát huy hết hiệu quả, thậm chí có thể trở thành gánh nặng, lãng phí lớn về nguồn lực quốc gia. Muốn hiện đại hóa quân đội thực chất, hiệu quả và bền vững, nhất thiết phải đặt con người vào vị trí trung tâm của mọi cải cách, cải tiến và đầu tư, với ba yêu cầu cơ bản: Hiện đại hóa tư duy, phẩm chất; hiện đại hóa tri thức, kỹ năng; hiện đại hóa tác phong, phương pháp công tác.

Trước hết, cần hiện đại hóa tư duy, bản lĩnh và phẩm chất chính trị của đội ngũ cán bộ, chiến sĩ. Trong bất cứ hoàn cảnh nào, dù chiến tranh truyền thống hay hiện đại, phẩm chất chính trị, tư tưởng luôn là nền tảng không thể thay thế đối với người quân nhân cách mạng. Đặc biệt trong môi trường tác chiến công nghệ cao, nơi “kẻ địch vô hình” có thể thao túng thông tin, gây nhiễu nhận thức, xâm nhập tư tưởng, thì yêu cầu vững vàng về lập trường, kiên định về lý tưởng, không dao động trước khó khăn, thách thức là tiêu chí hàng đầu.

Bên cạnh đó, người lính hiện đại cần có tư duy độc lập, linh hoạt, nhạy bén, khả năng phân tích, phán đoán nhanh, thích ứng linh hoạt với biến đổi công nghệ và sự phức tạp của chiến trường mới - nơi mà thời gian ra quyết định tính bằng giây và không gian chiến đấu trải rộng đến cả vũ trụ và không gian mạng. Hiện đại hóa tư duy chính là nâng cấp năng lực phản xạ, tư duy hệ thống, tư duy công nghệ và tư duy chiến lược cho người quân nhân - từ người chỉ huy cấp cao đến chiến sĩ trực tiếp thực hiện nhiệm vụ.

Thứ hai, “hiện đại hóa con người quân đội” đòi hỏi phải hiện đại hóa tri thức, kỹ năng chuyên môn, đặc biệt là kỹ năng công nghệ và trình độ ngoại ngữ. Trong môi trường tác chiến hiện đại, khi phần lớn các hệ thống vũ khí, khí tài tích hợp các công nghệ tiên tiến như trí tuệ nhân tạo, điều khiển số, viễn thông mã hóa, thì người lính không thể chỉ học một lần mà dùng mãi.

Người lính hiện đại phải là người học suốt đời, họ phải được huấn luyện liên tục, cập nhật thường xuyên để có thể làm chủ và khai thác tối ưu các thiết bị hiện đại. Khả năng đọc hiểu tài liệu kỹ thuật nước ngoài, vận hành phần mềm chuyên dụng, khai thác dữ liệu số hóa, phân tích tín hiệu điện tử… không còn là yêu cầu dành riêng cho lực lượng kỹ thuật, mà trở thành kỹ năng phổ thông đối với mọi quân nhân, nhất là trong các lực lượng hiện đại như không quân, hải quân, phòng không - không quân, tác chiến điện tử, tác chiến không gian mạng…

Do đó, công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, chiến sĩ cần đổi mới toàn diện về nội dung, phương pháp và chuẩn đầu ra; tăng cường thực hành trên thiết bị thực tế; kết hợp đào tạo trong nước với hợp tác quốc tế để nhanh chóng tiếp cận công nghệ quân sự tiên tiến.

Thứ ba, một trong những yêu cầu không thể thiếu là hiện đại hóa tác phong công tác, kỷ luật quân đội và phương pháp chỉ huy, quản lý theo hướng khoa học, chuyên nghiệp, hiện đại. Người lính thời đại mới không chỉ cần có phẩm chất và năng lực, mà còn phải rèn luyện tác phong chuẩn mực, chính quy, tinh gọn và hiệu quả trong từng hành động, từng quyết định. Mỗi cán bộ chỉ huy cần nâng cao năng lực quản trị đơn vị bằng công nghệ số, ứng dụng phần mềm chỉ huy - điều hành, hệ thống hóa dữ liệu quản lý huấn luyện, chiến đấu, bảo đảm hậu cần - kỹ thuật, từng bước xây dựng môi trường làm việc số hóa trong quân đội.

Đồng thời, phải đổi mới phương pháp ra quyết định, quản lý thời gian, điều hành tác chiến phù hợp với đặc điểm của chiến tranh công nghệ cao: Nhanh, chính xác, linh hoạt và có chiều sâu chiến lược. Một quân đội hiện đại không chỉ mạnh về vũ khí mà phải chuyên nghiệp từ tác phong, lề lối đến phong cách phục vụ nhân dân, tinh thần kỷ luật thép đi liền với sự sáng tạo trong tác chiến.

Không có “con người hiện đại” thì mọi loại “vũ khí hiện đại” đều trở thành vô nghĩa. Đặt con người vào vị trí trung tâm, coi “hiện đại hóa con người” là điểm xuất phát và đích đến của hiện đại hóa quân đội chính là tư duy chiến lược bền vững. Quân đội mạnh không chỉ mạnh về vũ khí, mà trước hết phải mạnh về con người - những chiến sĩ vừa “hồng” vừa “chuyên”, vừa kiên cường về phẩm chất chính trị, vừa vững vàng về năng lực công nghệ. Chỉ khi nào “con người được hiện đại hóa toàn diện và thực chất”, thì quá trình “hiện đại hóa vũ khí trang bị” mới phát huy hiệu quả chiến đấu tối đa, tạo nên sức mạnh tổng hợp, bảo vệ vững chắc Tổ quốc trong mọi tình huống.

Thượng tá, Tiến sĩ LÊ VĂN CƯỜNG, Khoa Công tác Đảng, công tác chính trị, Học viện Chính trị

[1] Hồ Chí Minh - Toàn tập, Tập 7, Nxb CTQGST, H. 2011, tr. 460.

[2] Hồ Chí Minh - Toàn tập, Tập 4, Nxb CTQGST, H. 2011, tr. 527.