Trong công cuộc đấu tranh ngăn chặn và đẩy lùi buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, hàng nhái, các cơ quan báo chí đã bằng tiếng nói chuyên môn của mình luôn tiên phong và song hành với các lực lượng chức năng truy quét hàng giả, hàng nhái...

Lực lượng song hành, không thể thiếu

Thời gian qua, báo chí đã liên tục phản ánh nhiều vụ việc gây chấn động dư luận liên quan đến hàng giả, hàng kém chất lượng và gian lận thương mại.

Nổi bật là loạt bài điều tra về hàng trăm loại sữa giả, sữa không đạt chất lượng nhắm đến các đối tượng nhạy cảm như người tiểu đường, suy thận, trẻ sinh non và phụ nữ mang thai; hàng chục loại thuốc chưa được cấp phép lưu hành; hàng chục nghìn lít dầu ăn giả cùng hàng trăm tấn bột nêm, bột canh, mì chính không đạt tiêu chuẩn công bố. Nhiều hình ảnh, video ghi lại cảnh bánh kẹo nhập lậu, thực phẩm chức năng giả bị tập kết tại các bãi rác cũng được phanh phui.

Báo chí cũng phản ánh thực trạng một số loại thực phẩm chức năng được quảng cáo như “thần dược” kẹo rau củ, trà giảm cân... nhưng khi kiểm tra, các sản phẩm này không đủ hàm lượng công bố, không đạt tiêu chuẩn an toàn, không có giấy phép lưu hành, thậm chí còn chứa chất cấm.

Bên cạnh đó, các bài điều tra công phu về “đường đi” của hàng nhập lậu, cũng như những thủ đoạn tinh vi biến hàng giả thành hàng cao cấp, hàng “gia truyền” cũng được đăng tải rộng rãi, góp phần nâng cao nhận thức của người tiêu dùng và toàn xã hội.

Không đợi đến khi chiến dịch cao điểm truy quét hàng giả, hàng nhái, gian lận thương mại được phát động, báo chí mới “vào cuộc”. Trên thực tế, nhiệm vụ này đã được các cơ quan báo chí triển khai thường xuyên, liên tục.

Song hành cùng các lực lượng chuyên trách như công an kinh tế, quản lý thị trường, bộ đội biên phòng, hải quan..., báo chí cũng đóng vai trò như những “chiến sĩ” trên mặt trận chống gian lận thương mại thông qua các hình thức báo in, báo điện tử, truyền hình, phát thanh. Hàng loạt vụ việc liên quan đến hàng giả, hàng nhái được phản ánh liên tục trên các mặt báo, kênh truyền hình, phát thanh.

Bên cạnh đó, các nền tảng mạng xã hội của cơ quan báo chí như Facebook, Za-lo, YouTube, TikTok... cũng được khai thác mạnh mẽ để lan tỏa thông tin tới đông đảo công chúng, đặc biệt là giới trẻ - nhóm đối tượng thường xuyên sử dụng mạng xã hội.

Thông qua các bài viết phản ánh, điều tra, cảnh báo và phân tích chuyên sâu, báo chí không chỉ đưa sự thật ra ánh sáng mà còn giúp các cơ quan chức năng kịp thời nắm bắt tình hình, từ đó có phương án xử lý và ngăn chặn hiệu quả.

Có thể khẳng định, công cuộc đấu tranh phòng, chống hàng giả, hàng nhái, gian lận thương mại sẽ khó đạt hiệu quả nếu thiếu sự đồng hành của báo chí.

PGS.TS Bùi Chí Trung - Phó Viện trưởng Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông (Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội) - nhận định: “Báo chí đã góp tiếng nói của người trong cuộc trên nhiều khía cạnh khác nhau. Báo chí đã làm tốt vai trò của mình, đó là thông tin chính sách, pháp luật cho người dân; giám sát, phản biện, điều tra, phanh phui sự thật của các vấn đề nổi cộm liên quan, trong đó có điều tra các cá nhân thuộc cơ quan quản lý nhà nước có hoạt động vi phạm pháp luật. Báo chí còn tham gia vào công tác tổ chức xã hội, như một “mạch dẫn” liên kết các chiều thông tin khác nhau giữa các chủ trương chính sách với dư luận xã hội, phản ánh lại những quan ngại, kiến nghị của người dân tới các cấp lãnh đạo, và ngược lại, yêu cầu các cơ quan thẩm quyền giải đáp trước công luận, trước nhân dân”.

Phát huy “báo chí công dân” và sự lên tiếng từ các doanh nghiệp

Thời gian qua, mặc dù các bộ, ngành, địa phương và lực lượng chức năng đã có nhiều nỗ lực, nhưng tình trạng buôn lậu, gian lận thương mại, sản xuất và kinh doanh hàng giả, hàng nhái, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ vẫn diễn biến phức tạp, xảy ra trên diện rộng, với nhiều đối tượng tham gia. Thực trạng này không chỉ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe người dân, mà còn làm suy giảm niềm tin xã hội, gây hoang mang, lo lắng trong dư luận.

Trước thực tế đó, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã ban hành Công điện số 72/CĐ-TTg ngày 24-5-2025, yêu cầu sự vào cuộc đồng bộ của các bộ, ngành, địa phương. Đặc biệt, công điện nêu rõ, các cơ quan báo chí, truyền thông cần “tăng cường đưa tin về những nguy hại của buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, hàng nhái, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ; kịp thời biểu dương những tấm gương tích cực, cách làm hay của các bộ, ngành và địa phương; phê phán, lên án những hành vi tiêu cực, thiếu tinh thần trách nhiệm để xảy ra hậu quả”. Yêu cầu này không chỉ là một nhiệm vụ, mà còn là sự khẳng định về vai trò giám sát và phản biện xã hội của các cơ quan báo chí.

Tuy nhiên, công cuộc chống hàng giả, hàng nhái và gian lận thương mại không thể chỉ dựa vào nỗ lực của báo chí mà cần sự phối hợp từ nhiều lĩnh vực, ngành nghề, cũng như sự tham gia của người dân.

Công điện số 72 cũng đã nhấn mạnh việc vận động các cơ quan chức năng, doanh nghiệp và người dân cùng “tham gia tích cực, trách nhiệm trong công tác đấu tranh chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả để phát hiện sớm, đấu tranh, ngăn chặn ngay từ cơ sở, từ nơi xuất phát”.

Thực tế, đã có rất nhiều vụ việc gây rúng động dư luận xuất phát từ “nguồn tin nhân dân”. Như vụ kẹo rau củ Kera được phát hiện bởi tài khoản mạng xã hội Sư Tử Ăn Chay hay chuyện “thịt bẩn” của thương hiệu C.P đang “gây bão” về lòng tin được dấy lên bởi tài khoản mạng xã hội Jonny Lieu. Người dân đã trở thành “đối tác” của báo chí, thậm chí mỗi người dân có thể trở thành một “nhà báo công dân”. Mạng xã hội đã giúp cho xu hướng “báo chí công dân” phát triển.

Mặt trái của “báo chí công dân” là tin giả, tin đồn không kiểm chứng, xác thực, tuy nhiên nhìn từ góc độ tích cực, nhờ “báo chí công dân” mà nguồn tin của các cơ quan báo chí trở nên nhanh hơn, đa dạng hơn, nhiều chiều hơn, phủ sóng khắp mọi “mặt trận”.

Theo PGS.TS Bùi Chí Trung, sự phát triển của các phương tiện truyền thông mới đã cho phép người dân tiếp cận, ghi hình, chụp ảnh ở nhiều nơi, nhiều lúc, nắm bắt được cơ hội ở từng khoảnh khắc, do vậy người dân dễ dàng đưa thông tin lên mạng xã hội, tham gia bình luận và phản biện các vấn đề. Sự lên tiếng của người dân tạo cơ hội cho báo chí theo dõi, điều tra, phản ánh các vụ việc phát sinh từ cơ sở. Bởi thế, để phát huy vai trò báo chí công dân, các cơ quan báo chí cần tổ chức, dẫn dắt, tạo niềm tin truyền thông để người dân đồng hành với cơ quan báo chí trong lên tiếng, đấu tranh với những tiêu cực trong cuộc sống.

Để làm được điều này, “mô hình phương pháp truyền thông cần có sự thay đổi trở thành một mô hình làm thay đổi nhận thức, hành vi, để người dân trở thành chủ thể chủ động trực tiếp tham gia và liên kết thành mạng lưới thông tin, mạng lưới những người có trách nhiệm, có quyền lợi cùng tham gia đấu tranh. Khi đó báo chí chỉ đóng vai trò đồng hành và kết nối” - PGS.TS Bùi Chí Trung chia sẻ.

Trong vấn nạn hàng giả, hàng nhái, gian lận thương mại, “đối tượng bị hại” không chỉ có người tiêu dùng mà còn là các doanh nghiệp làm ăn chân chính. Vai trò của báo chí, bởi thế, không chỉ là phát hiện và đấu tranh với sai phạm mà còn cần lan tỏa những “doanh nghiệp xanh” sản xuất trung thực, minh bạch thông tin, có trách nhiệm xã hội.

Theo Tổng Biên tập Báo Văn Hóa Nguyễn Anh Vũ, báo chí với tư cách là một thiết chế xã hội đặc biệt, có khả năng dẫn dắt dư luận, thúc đẩy các giá trị tích cực, đã và đang đồng hành chặt chẽ với cộng đồng doanh nghiệp trong nhiều hoạt động. Báo chí phản ánh, lan tỏa mô hình văn hóa doanh nghiệp tiêu biểu, truyền cảm hứng, cổ vũ những doanh nghiệp làm ăn chân chính, có trách nhiệm với xã hội; phê phán, cảnh báo những hành vi sai trái, thiếu đạo đức trong kinh doanh, từ đó góp phần thanh lọc môi trường kinh doanh.

Trong thời kỳ mạng xã hội phát triển mạnh mẽ, báo chí - người dân - doanh nghiệp cần trở thành một tam giác đồng hành và kiến tạo, góp phần xây dựng một hệ sinh thái kinh doanh nhân văn và hiện đại. Muốn làm được điều này, đội ngũ những người làm báo, từ các phóng viên, biên tập viên đến những người đứng đầu cơ quan báo chí đều cần bản lĩnh, dám nghĩ, dám làm nhưng cũng cần hết sức công tâm, cẩn trọng, giữ gìn “tâm sáng, bút sắc, lòng trong”.