Hồi sinh sau lũ

Chắc hẳn trong ký ức nhiều người vẫn chưa thể nguôi ngoai về trận lũ quét xảy ra ở xã Mường Pồn trong đêm 24, rạng sáng 25/7/2024. Cơn lũ dữ đã cuốn trôi và làm hư hỏng hơn 100 ngôi nhà, vùi lấp gần 160ha đất sản xuất, khiến 7 người thiệt mạng và mất tích. Chỉ trong vài giờ, nhiều bản làng chìm trong nước dữ, bùn đất và tang thương, để lại hậu quả nặng nề ước tính hàng trăm tỷ đồng.

Thời gian trôi qua, nỗi đau dần lắng xuống, nhường chỗ cho hành trình hồi sinh bền bỉ. Bùn đất được dọn sạch, nhà cửa dựng lại, đường sá, bờ kè được gia cố. Trên những thửa ruộng từng bị vùi lấp, màu xanh của mạ non, ngô, sắn lại phủ đầy. Nơi đất không thể canh tác, người dân chuyển đổi cây trồng. Khắp các bản làng, ai cũng tất bật sửa nhà, dựng chuồng trại, khôi phục ruộng nương - cùng nhau dựng lại quê hương như một lời khẳng định: Mường Pồn không gục ngã.

Có mặt tại bản Lĩnh - nơi từng chịu thiệt hại nặng nề nhất sau trận lũ quét mới cảm nhận rõ sức sống mãnh liệt. Từ hoang tàn đổ nát, bản làng nay rực rỡ những mái nhà mới, tôn xanh, tôn đỏ dưới nắng, như những mảnh ghép tô điểm cho bức tranh hồi sinh đầy hy vọng. Lá cờ Tổ quốc tung bay, trẻ con ríu rít nô đùa bên hiên nhà mới, tiếng cười trong trẻo như xua tan những ký ức đau thương.

Gia đình chị Quàng Thị Dên, bản Lĩnh, chịu nhiều thiệt hại nặng nề sau trận lũ quét. Khi dòng nước dữ tràn qua, toàn bộ ngôi nhà gỗ đơn sơ cùng tài sản tích góp bao năm của gia đình chị bị cuốn trôi trong chớp mắt. “Lúc đó, tôi chỉ biết đứng nhìn rồi khóc. Không còn gì cả, từ cái nồi nấu cơm đến tấm chăn cho con” - chị Dên nhớ lại, ánh mắt vẫn còn thoáng nỗi bàng hoàng.

Thế nhưng, trong nỗi tuyệt vọng, chị tự nhủ: “Còn người là còn của. Mất rồi thì làm lại từ đầu”. Đó cũng chính là động lực để gia đình chị gượng dậy, bắt đầu hành trình dựng lại mái ấm. Giờ đây, sau một năm, chuyển đến nơi tái định cư mới trên nền đất cao hơn, gia đình chị đã có một ngôi nhà mới vững chãi. Bên cạnh nhà, những luống rau đã xanh, ruộng nương cũng dần hồi phục. Các con chị lại được cắp sách tới trường.

Không dừng lại ở việc ổn định cuộc sống trước mắt, chính quyền các cấp còn chủ động triển khai những giải pháp lâu dài, bền vững. Dự án xây dựng hệ thống kè bảo vệ đất sản xuất và khu dân cư, chỉnh trị dòng chảy từ bản Mường Pồn 1 đến bản Tin Tốc đang được triển khai giảm thiểu nguy cơ sạt lở, góp phần bảo vệ an toàn cho 90 hộ dân, 160ha lúa nước và 2,5ha ao cá. Hệ thống thủy lợi cũng được đầu tư nâng cấp, đảm bảo nguồn nước tưới ổn định cho sản xuất nông nghiệp. Đây là những bước đi thể hiện quyết tâm không chỉ “vá lại” sau thiên tai, mà còn tạo nền tảng vững chắc để Mường Pồn phát triển lâu dài và an toàn trước biến đổi khí hậu.

Ông Nguyễn Đăng Hùng, Chủ tịch Ủy ban MTTQ xã Mường Pồn chia sẻ, chưa bao giờ địa phương phải đối mặt với thảm họa thiên tai lớn như vậy. Nhưng trong hoạn nạn, chính tình người và sự chung sức từ chính quyền, lực lượng vũ trang, các tổ chức, doanh nghiệp và đặc biệt là tinh thần đoàn kết của người dân đã giúp Mường Pồn đứng vững trở lại. Hơn 100 căn nhà được hỗ trợ xây mới; các mô hình sinh kế được triển khai; các dự án được đầu tư sửa chữa, xây mới... là những minh chứng rõ nét cho sự quyết liệt trong công tác tái thiết. Hiện tại, đời sống người dân dù còn khó khăn, nhưng trước mắt đã ổn định, học sinh đến trường đầy đủ, hoạt động sản xuất trở lại sôi động.

Kinh nghiệm chống lũ

Một năm sau trận lũ quét kinh hoàng, ký ức tang thương vẫn chưa thể phai mờ trong lòng người dân nơi đây. Tuy nhiên, cũng từ biến cố ấy, cộng đồng người dân đã có những thay đổi rõ rệt trong nhận thức và hành động phòng, chống thiên tai, từ tâm thế bị động sang chủ động thích nghi và sẵn sàng ứng phó. Nếu trước kia khi mưa to, bà con chỉ đơn thuần trú mưa và chờ nước rút, thì nay mỗi hộ gia đình đều chủ động theo dõi tình hình mưa bão. Họ biết quan sát dòng nước, màu nước suối, tiếng ầm từ thượng nguồn để nhận diện nguy cơ lũ quét. Mỗi gia đình đều có sẵn “ba lô khẩn cấp” chứa những vật dụng thiết yếu như giấy tờ, thuốc men, lương khô, áo mưa, đèn pin... để sẵn sàng sơ tán khi có báo động.

Cách xây dựng nhà cửa cũng thay đổi. Nhiều hộ dân đã di dời khỏi các khu vực ven suối, triền dốc. Những ngôi nhà mới được xây ở vị trí cao hơn, móng kiên cố, mái lợp tôn chắc chắn, tường xây bằng gạch hoặc lắp khung chịu lực. Một số hộ còn dựng thêm hàng rào chắn bùn, làm mương dẫn nước quanh nhà để giảm thiểu thiệt hại khi lũ về. Trẻ em được học các kỹ năng thoát hiểm khi mưa lũ.

Việc tổ chức phòng, chống lũ cũng được cộng đồng hóa. Tại các bản như Tin Tốc, Mường Pồn 1, 2, Lĩnh... các tổ cảnh giới cộng đồng đã được thành lập. Người theo dõi thời tiết, người quan sát dòng chảy, rà soát điểm nguy cơ sạt lở, người phụ trách báo động và hỗ trợ sơ tán. Mọi nhiệm vụ được phân công rõ ràng. Phòng, chống thiên tai không còn là việc của riêng ai, mà là trách nhiệm của cả cộng đồng, tạo nên một “hệ thống cảnh báo sớm” ngay từ cộng đồng dân cư.

Nhờ sự chủ động, đêm 25/7/2025 - tròn một năm sau lũ quét, Mường Pồn lại hứng chịu mưa lớn kéo dài, nước suối dâng cao đột ngột, đất đá tràn vào một số hộ gia đình. Tuy nhiên, nhờ cảnh báo sớm và sự phối hợp nhịp nhàng giữa chính quyền và người dân, không có thương vong nào xảy ra, hạn chế thấp nhất thiệt hại về tài sản. Đó là minh chứng rõ ràng cho hiệu quả của việc nâng cao năng lực ứng phó cộng đồng sau thiên tai.

Anh Cà Văn Điện, bản Mường Pồn 2, chia sẻ: Sau trận lũ năm ngoái, tôi tham gia lớp tập huấn về kỹ năng thoát hiểm, nhận biết lũ. Giờ cả nhà tôi luôn để sẵn đồ khẩn cấp và sẵn sàng sơ tán khi mưa lũ to. Việc gia cố nhà cửa cũng được chú trọng như: Nâng móng, xây tường kiên cố, thêm chốt gỗ ở cửa sổ. Nhờ sự chủ động và cảnh giác ấy, trong đợt mưa lớn vừa qua, gia đình tôi và nhiều hộ dân trong bản đã an toàn cả người và tài sản.

Tư duy làm nông, giữ rừng của người dân Mường Pồn cũng chuyển mình mạnh mẽ sau thiên tai. Người dân đã chủ động tham gia xây dựng kế hoạch phòng chống lũ, đề xuất các mô hình phù hợp với điều kiện thực tế. Cây trồng được chuyển đổi linh hoạt, thích nghi với khí hậu và địa hình mới. Tình trạng phá rừng làm nương dần chấm dứt; bà con hiểu rằng giữ rừng là giữ lấy sự sống. Những quả đồi trọc đang được phủ xanh. Từ chỗ lo đối phó trước mắt, giờ đây người dân đã tính cho tương lai, để không còn cảnh trắng tay sau một đêm mưa lũ.

Theo Bí thư Đảng ủy xã Mường Pồn Hà Quốc Thịnh, xã đã phối hợp với các ngành chức năng cảnh báo nguy cơ lũ quét theo từng khu vực. Nhờ vậy, người dân chủ động xây dựng các phương án ứng phó phù hợp. Các chương trình hỗ trợ cũng được triển khai đồng bộ: Từ xây nhà kiên cố, cấp giống cây trồng mới, đến tổ chức các lớp học kỹ năng thoát hiểm, kỹ thuật sản xuất thích ứng với biến đổi khí hậu. Thiên tai vẫn luôn là mối đe dọa thường trực với người dân, nhưng điều đáng trân trọng là họ không chọn đầu hàng. Thay vào đó, họ chọn cách thích nghi, biến khó khăn thành động lực vươn lên.

Rời Mường Pồn lòng người không khỏi thổn thức. Không chỉ bởi vẻ đẹp hùng vĩ của núi rừng Tây Bắc, mà bởi sức sống mãnh liệt của con người nơi đây - những người đã từng mất mát quá lớn, nhưng không bao giờ mất niềm tin. Một năm trước, họ trắng tay. Một năm sau, họ đứng dậy, gây dựng lại từ đôi bàn tay, từ cộng đồng và từ khát vọng sống bình yên, mạnh mẽ. Hành trình ấy vẫn đang tiếp diễn, nhưng với từng bước đi vững chắc, Mường Pồn hôm nay đã là biểu tượng cho tinh thần hồi sinh không khuất phục của đồng bào vùng cao.