Điều đáng lo ngại, những món ăn vặt được trẻ nhỏ đặc biệt ưa thích này lại tiềm ẩn nguy cơ ngộ độc, nhiễm khuẩn và tích tụ độc tố trong cơ thể.

Hiểm họa từ đồ ăn vặt “bẩn”

Bim bim, bánh kẹo và các loại đồ ăn vặt đóng gói sẵn từ lâu đã trở thành món khoái khẩu của nhiều trẻ nhỏ. Với mẫu mã bắt mắt, hương vị hấp dẫn và giá thành rẻ, những sản phẩm này dễ dàng chiếm lĩnh thị trường tiêu dùng nhỏ tuổi.

Tuy nhiên, hàng loạt vụ việc liên quan đến các xưởng sản xuất mất vệ sinh, sử dụng phụ gia độc hại hay dầu mỡ tái chế đã dấy lên lo ngại sâu sắc về mức độ an toàn của loại thực phẩm này đối với sức khỏe trẻ nhỏ.

Không chỉ đáng ngại ở quy trình sản xuất, nhiều sản phẩm còn chứa hàm lượng cao muối, đường, cùng hàng loạt phụ gia như hương vị tổng hợp, chất điều vị, chất tạo ngọt, chất ổn định, chất chống vón, màu thực phẩm...

Đặc biệt, hàm lượng tinh bột và chất béo cao trong các loại bim bim, bánh kẹo khiến trẻ dễ bị đầy bụng, tạo cảm giác no giả, dẫn đến biếng ăn trong các bữa chính. Tình trạng này kéo dài có thể khiến trẻ thiếu hụt dưỡng chất thiết yếu, suy dinh dưỡng và chậm tăng cân.

Không chỉ vậy, các chất bảo quản và dầu ăn kém chất lượng sử dụng trong quá trình chế biến còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ tiêu hóa của trẻ. Trẻ có nguy cơ mắc các bệnh về đường tiêu hóa như trào ngược dạ dày thực quản, đau dạ dày, viêm loét dạ dày tá tràng, thậm chí là ung thư dạ dày nếu tiêu thụ thường xuyên.

Ngoài ra, việc hấp thụ lượng lớn chất béo có hại, kết hợp với đường, muối và phụ gia thực phẩm còn làm tăng nguy cơ béo phì, rối loạn chuyển hóa và bệnh tim mạch, đặc biệt là trong giai đoạn trẻ bước vào tuổi dậy thì, thời điểm cần sự phát triển ổn định cả thể chất lẫn tâm lý.

Ngoài các loại thực phẩm đóng gói sẵn, một món ăn khác cũng được nhiều học sinh “khoái khẩu” là các loại nem chua nướng, thịt xiên, cá viên chiên... thường được gọi chung là “xiên bẩn”.

Gần đây, Bệnh viện K tiếp nhận một bệnh nhân nữ, 40 tuổi (trú tại Hà Nội), làm nghề bán đồ ăn vặt vỉa hè, được chẩn đoán mắc ung thư đại tràng giai đoạn cuối, đã di căn. Điều đáng chú ý là trong gia đình bệnh nhân không có tiền sử mắc bệnh, khiến các bác sĩ đặt nghi vấn về nguyên nhân liên quan đến thói quen ăn uống.

Qua khai thác tiền sử bệnh, các bác sĩ phát hiện suốt hơn 10 năm qua, vợ chồng bệnh nhân thường xuyên tận dụng thực phẩm ế như xúc xích, thịt nướng, nem chua... để dùng trong bữa ăn hằng ngày. Đến khi xuất hiện triệu chứng đi ngoài phân đen, lẫn máu, bệnh nhân mới đi khám nhưng khi đó bệnh đã tiến triển đến giai đoạn muộn.

Bác sĩ Hà Hải Nam, Phó trưởng Khoa Ngoại bụng 1, Bệnh viện K, cảnh báo: “Những món chiên đi chiên lại nhiều lần, hay thịt nướng trực tiếp trên lửa than có thể trở thành “liều thuốc độc” tàn phá hệ tiêu hóa. Chế độ ăn uống thiếu khoa học không chỉ làm tăng nguy cơ ung thư mà còn khiến bệnh diễn tiến nhanh hơn. Đây cũng là một trong những nguyên nhân khiến bệnh ung thư đại tràng ngày càng có xu hướng “trẻ hóa”, thậm chí đã ghi nhận ở thanh thiếu niên dưới 20 tuổi”.

Trước thực trạng mất an toàn thực phẩm hiện nay, Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) đã đề nghị Sở Y tế Hà Nội tăng cường công tác kiểm tra, giám sát việc tuân thủ các quy định về an toàn thực phẩm, đặc biệt đối với các mặt hàng như thịt nướng, xiên que, đồ ăn nhanh...

Đồng thời, Cục yêu cầu Sở Y tế Hà Nội đẩy mạnh kiểm tra nguồn gốc nguyên liệu, phụ gia, dầu mỡ sử dụng trong chế biến tại các cơ sở kinh doanh dịch vụ ăn uống, nhất là ở khu vực gần trường học. Bên cạnh đó, Cục cũng cảnh báo về nguy cơ mất an toàn thực phẩm từ các hàng quán ven đường không đảm bảo vệ sinh, có thể gây ngộ độc, nhiễm khuẩn hoặc tích tụ độc tố trong cơ thể người tiêu dùng.

Cục An toàn thực phẩm cũng nhấn mạnh sự cần thiết phải đẩy mạnh công tác tuyên truyền đến người tiêu dùng - đặc biệt là học sinh - nhằm nâng cao ý thức trong việc lựa chọn các quán ăn đảm bảo vệ sinh, ưu tiên những địa điểm có khu vực chế biến sạch sẽ, nhân viên sử dụng bao tay, tránh xa các quán có món xiên nướng có màu sắc bất thường, mùi hôi hoặc sử dụng dầu chiên sẫm màu, nhiều cặn bẩn...

Xây dựng thói quen ăn uống lành mạnh

Dù nhận thức rõ các loại bim bim, bánh kẹo hay “xiên bẩn” là những món ăn vặt tiềm ẩn nhiều nguy cơ cho sức khỏe trẻ nhỏ nhưng sức hấp dẫn của chúng khiến không ít phụ huynh gặp khó khăn trong việc kiểm soát. Việc cấm đoán tuyệt đối gần như bất khả thi. Thay vào đó, các bậc cha mẹ nên kiên trì áp dụng nhiều biện pháp đồng bộ để giúp con hình thành thói quen ăn uống lành mạnh và dần từ bỏ các loại thực phẩm không an toàn.

Điều quan trọng đầu tiên là cha mẹ cần làm gương trong chính thói quen sinh hoạt hằng ngày. Khi người lớn không sử dụng đồ ăn vặt thiếu lành mạnh và ưu tiên lựa chọn thực phẩm dinh dưỡng, hợp vệ sinh trong bữa ăn gia đình, trẻ sẽ có xu hướng noi theo. Những hành vi nhất quán, tích cực từ cha mẹ sẽ góp phần định hình nhận thức và thói quen của con trẻ một cách bền vững hơn bất kỳ lời nhắc nhở nào.

PGS.TS Nguyễn Thị Lâm, Nguyên Phó Viện trưởng Viện Dinh dưỡng Quốc gia, cho biết: “Một bữa ăn lành mạnh trước hết cần được chế biến từ nguồn thực phẩm sạch, đảm bảo an toàn vệ sinh. Thành phần bữa ăn cần cân đối giữa các nhóm chất: Đạm, béo, đường bột, rau xanh và vitamin thiết yếu. Gia đình nên chuẩn bị sẵn những món ăn nhẹ bổ dưỡng như sữa tươi, sữa chua, trái cây, ngũ cốc... phù hợp với từng độ tuổi”.

PGS.TS Nguyễn Thị Lâm cũng khuyến cáo nên giảm tiêu thụ thịt đỏ, thay bằng các nguồn đạm tốt như cá, tôm, đậu phụ, rau củ; đồng thời hạn chế các món rán, nướng ở nhiệt độ cao vì có thể khiến chất béo và đạm bị biến đổi, gây hại cho sức khỏe tim mạch.

Gần đây, nhiều bà nội trợ khéo tay đã lựa chọn cách tự làm các món ăn vặt tại nhà bằng nguyên liệu lành mạnh để thay thế cho bim bim, kẹo đóng gói hay đồ chiên rán ngoài hàng. Những món như bim bim từ ngũ cốc, bì lợn chiên giòn, kẹo chip chip từ nước cam, bỏng ngô tự nổ, bánh khoai lang, bí đỏ, cupcake, bánh gạo, bánh gato hay que xiên trái cây... không chỉ đảm bảo vệ sinh mà còn giúp trẻ làm quen với các thực phẩm giàu dinh dưỡng một cách thú vị.

Đó là chưa kể, thông qua quá trình cùng cha mẹ làm bánh hoặc chuẩn bị đồ ăn nhẹ, trẻ có thể học được về vai trò của dinh dưỡng và hiểu rõ hơn cách các loại thực phẩm ảnh hưởng đến cơ thể. Đây cũng là dịp để cha mẹ hướng dẫn trẻ về lợi ích của chế độ ăn uống cân bằng, cũng như những hệ lụy tiềm ẩn khi tiêu thụ quá nhiều đồ ăn vặt kém lành mạnh.

Tuy nhiên, ngay cả với các món ăn vặt tự làm, việc xây dựng chế độ sử dụng hợp lý cho trẻ vẫn rất cần thiết. Cha mẹ nên đặt ra nguyên tắc rõ ràng, chẳng hạn như chỉ ăn đồ ăn vặt vào cuối tuần hoặc không quá ba lần mỗi tuần. Đồng thời, cần thiết lập thời gian ăn chính và ăn nhẹ cố định trong ngày để giúp trẻ hình thành thói quen kiểm soát cơn đói, giảm thiểu cảm giác thèm ăn vặt liên tục. Bởi nếu không kiểm soát từ sớm, thói quen ăn vặt vô độ có thể dẫn đến tình trạng mất kiểm soát dinh dưỡng, tăng nguy cơ béo phì và nhiều bệnh lý mãn tính ở trẻ nhỏ.