Từ những thắng lợi ngoại giao trong chiến tranh đến các bước đi chiến lược trong hòa bình và phát triển, ngành Ngoại giao đã hình thành bản sắc vừa kiên định vừa mềm dẻo, qua đó không chỉ tạo lập và gìn giữ môi trường hòa bình, ổn định, mà còn tiên phong kết nối hợp tác, khơi mở và thu hút nguồn lực phát triển, góp phần không ngừng nâng cao vị thế Việt Nam trong kỷ nguyên mới.
Hành trình của bản lĩnh và trí tuệ
Suốt 80 năm qua, ngành Ngoại giao luôn đồng hành cùng dân tộc trong những thời khắc cam go, thử thách nhất. Phát biểu tại Lễ kỷ niệm 80 năm thành lập ngành Ngoại giao ngày 25-8 vừa qua, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh, ngoại giao Việt Nam luôn gắn liền với vận mệnh dân tộc, từ buổi bình minh độc lập mùa thu năm 1945, đến khúc khải hoàn của hòa bình, thống nhất năm 1975, và tiếp tục trong công cuộc đổi mới, hội nhập, xây dựng cơ đồ, khẳng định và nâng tầm vị thế Việt Nam trên trường quốc tế hôm nay.
Ngày 28-8-1945, Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời, Chủ tịch Hồ Chí Minh trực tiếp đảm nhận cương vị Bộ trưởng Ngoại giao đầu tiên. Đó là sự khởi đầu cho hành trình 80 năm ngoại giao cách mạng, gắn liền với những bước ngoặt lịch sử của dân tộc. Ngay trong những năm đầu độc lập, ngoại giao đã phát huy phương châm “thêm bạn bớt thù”, kéo dài hòa hoãn, tạo thế, lực cho cuộc kháng chiến. Trong kháng chiến chống Mỹ, Hội nghị Paris 1973 đánh dấu thắng lợi ngoại giao vang dội, góp phần buộc Mỹ rút quân, mở đường cho thống nhất đất nước. Sau năm 1975, trong bối cảnh bị bao vây cấm vận, ngoại giao tiếp tục đi đầu phá thế cô lập, bình thường hóa quan hệ với Trung Quốc (1991), Mỹ (1995), đồng thời gia nhập ASEAN (1995), mở ra thời kỳ hội nhập sâu rộng. Giai đoạn này, lớp lớp các nhà ngoại giao xuất sắc đã tiếp nối khẳng định được cốt cách nền ngoại giao thời đại Hồ Chí Minh trong lòng bạn bè quốc tế, tiêu biểu như các đồng chí Phạm Văn Đồng, Lê Đức Thọ, Nguyễn Duy Trinh, Xuân Thủy, Nguyễn Thị Bình, Nguyễn Cơ Thạch...
Bước vào đổi mới, ngoại giao được ví như “mở đường và đồng hành cùng phát triển”. Đối ngoại, ngoại giao tích cực và đi đầu trong kết nối sức mạnh bên trong với sức mạnh bên ngoài, góp phần đưa Việt Nam từ một đất nước bị chiến tranh tàn phá nặng nề, bị bao vây, cấm vận, trở thành một nền kinh tế năng động, nằm trong nhóm 20 quốc gia có quy mô thương mại và thu hút đầu tư nước ngoài hàng đầu thế giới. Đặc biệt, ngoại giao kinh tế đã trở thành trụ cột, thông qua mở rộng thị trường, thu hút đầu tư và chuyển giao công nghệ. Đến nay, Việt Nam đã thiết lập và duy trì quan hệ ngoại giao với 194 quốc gia, cùng mạng lưới 98 cơ quan đại diện (và đang tiếp tục mở rộng); xây dựng quan hệ đối tác từ toàn diện trở lên với 38 nước, trong đó có tất cả các cường quốc, 5 Ủy viên thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, 18/20 thành viên G20 và toàn bộ các nước ASEAN. Đồng thời, Đảng ta đã thiết lập quan hệ với 259 chính đảng tại 119 quốc gia, trong đó có 63 đảng cầm quyền... Những thành tựu ngoại giao đa phương cũng có nhiều dấu ấn nổi bật, khi Việt Nam nhiều lần đảm nhận vị trí Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, tổ chức thành công nhiều sự kiện quốc tế như APEC 2006, 2017 hay Hội nghị Thượng đỉnh Mỹ - Triều năm 2019.
Ngoại giao văn hóa và ngoại giao nhân dân tiếp tục có nhiều dấu ấn trong giai đoạn mới, góp phần quan trọng quảng bá hình ảnh đất nước, con người Việt Nam hòa hiếu, thân thiện. Trong đại dịch Covid-19, “ngoại giao vắc xin” đã giúp nước ta nhanh chóng khống chế dịch, thể hiện sự linh hoạt và nhân văn.
Giờ đây, ngành Ngoại giao Việt Nam đã trưởng thành, đủ sức đối diện với những biến động khó lường của thế giới. Sau 40 năm đổi mới, đất nước đã tạo dựng nên thế và lực mới song vẫn tiếp tục đối mặt với nguy cơ tụt hậu xa hơn về kinh tế và vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu còn khiêm tốn. Trong bối cảnh đó, mục tiêu giữ vững hòa bình, ổn định, phát triển nhanh, bền vững, không ngừng nâng cao đời sống nhân dân là trách nhiệm nặng nề, song cũng là vinh dự lớn lao đối với toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta trong đó có ngành đối ngoại, ngoại giao. Dù vậy, đúng như khẳng định của Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Bùi Thanh Sơn: “Trong giai đoạn tới, ngoại giao Việt Nam chắc chắn sẽ tiếp tục phát huy tinh thần sáng tạo, chủ động, “xây dựng nền ngoại giao hiện đại, toàn diện, đậm bản sắc Việt Nam, phục vụ đắc lực cho mục tiêu phát triển đất nước”.
Bản sắc “Ngoại giao cây tre Việt Nam”
Trong suốt tiến trình phát triển, ngoại giao Việt Nam đã hình thành một bản sắc riêng, được cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng khái quát bằng hình tượng “ngoại giao cây tre Việt Nam” tại Hội nghị Ngoại giao lần thứ 29 năm 2016, sau đó được nhấn mạnh tại Hội nghị Đối ngoại toàn quốc năm 2021 và Hội nghị Ngoại giao lần thứ 32 năm 2023. Ở nhiều điểm nhìn, “ngoại giao cây tre Việt Nam” đã trở thành triết lý đối ngoại mới mẻ nhưng đồng thời thấm đẫm tinh thần ngàn năm dựng nước, giữ nước của dân tộc.
Tre - biểu tượng văn hóa Việt - mọc thành khóm, kiên cường trước bão tố, mềm mại nhưng không gãy. Đặt vào ngoại giao, hình tượng ấy được cụ thể hóa thành ba yếu tố: “Gốc vững” - đó là lợi ích quốc gia, là bản sắc văn hóa, là tư tưởng Hồ Chí Minh về hòa hiếu và độc lập tự chủ; “thân chắc” - đó là thể chế chính trị ổn định, sự lãnh đạo kiên định của Đảng, sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc và sự đồng lòng của cả hệ thống chính trị; “cành uyển chuyển” - đó là nghệ thuật ngoại giao mềm dẻo, linh hoạt, khéo léo tùy tình huống nhưng không bao giờ đánh mất nguyên tắc.
Khi đề cập đến những nguyên nhân cốt lõi làm nên bản lĩnh và thành công của ngoại giao Việt Nam, Tổng Bí thư Tô Lâm nêu bật quan điểm này, trong đó nhấn mạnh đến tư tưởng, phong cách và nghệ thuật ngoại giao Hồ Chí Minh và phương pháp kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại, phương châm “dĩ bất biến ứng vạn biến”, nghệ thuật “ngũ tri” (biết mình, biết người, biết thời thế, biết dừng và biết biến) cùng phong cách kết hợp hài hòa giữa giá trị dân tộc và nhân loại, tạo nên sự gần gũi, chân thành với bạn bè quốc tế.
Những tinh thần ấy đã được vận dụng hiệu quả, giúp Việt Nam vừa cân bằng quan hệ với các nước lớn, vừa mở rộng đối tác mà vẫn giữ vững độc lập, tự chủ. Thực tiễn cho thấy rõ điều này qua việc Việt Nam đón tiếp nhiều nguyên thủ các nước lớn như Tổng thống Mỹ, Tổng Bí thư, Chủ tịch Trung Quốc, Tổng thống Nga..., nhưng vẫn duy trì thế cân bằng, đúng với tinh thần “đối tác tin cậy, thành viên có trách nhiệm của cộng đồng quốc tế”.
Bước vào kỷ nguyên hội nhập sâu rộng giữa một thế giới nhiều biến động, ngoại giao Việt Nam đang đứng trước sứ mệnh lịch sử. Đó là giữ vững môi trường hòa bình, ổn định, tạo điều kiện thuận lợi cho việc thực hiện thành công các đột phá lớn của đất nước, góp phần đưa đất nước bước vào kỷ nguyên phát triển thịnh vượng. Trong bối cảnh đó, tinh thần "ngoại giao cây tre Việt Nam", tư tưởng, phong cách và nghệ thuật ngoại giao Hồ Chí Minh sẽ là kim chỉ nam dẫn đường cho mọi thắng lợi của ngoại giao Việt Nam.
Trải qua những biến động của thời cuộc, ngoại giao Việt Nam đã không ngừng vươn mình, khẳng định bản lĩnh của một dân tộc yêu chuộng hòa bình, khát vọng phát triển, bản lĩnh và khôn khéo trong ứng xử đối ngoại. Khi đứng trong cộng đồng quốc tế với tư thế mới, chúng ta có quyền tự hào rằng: “Ngoại giao Việt Nam không chỉ phụng sự Tổ quốc, phục vụ Nhân dân, mà còn góp phần thắp sáng niềm tin về một thế giới hòa bình, hợp tác và phát triển” - như lời Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định.