Việc nghiên cứu, vận dụng những giá trị đó có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong bối cảnh hiện nay, góp phần định hướng cho công cuộc đổi mới, phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.

1. Ngay từ khi ra đời (năm 1930), Đảng Cộng sản Việt Nam đã xác lập quyền lãnh đạo chính trị, được toàn dân tộc ủng hộ. Chánh cương vắn tắt, Sách lược vắn tắt, Chương trình tóm tắt của Đảng do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc soạn thảo, được Hội nghị thống nhất các tổ chức cộng sản thành Đảng Cộng sản Việt Nam thông qua, là những văn bản cương lĩnh chính trị đầu tiên của Đảng.

Cương lĩnh cách mạng của Đảng đã giải quyết được sự khủng hoảng về lực lượng và đường lối cứu nước, giải phóng dân tộc; xác định rõ mục tiêu độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, đồng thời soi đường cho cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc dưới sự lãnh đạo của Đảng và lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh.

Dưới ánh sáng đường lối cách mạng được xây dựng trên cơ sở Cương lĩnh của Đảng, cả dân tộc đã liên tiếp vùng dậy đấu tranh đòi quyền sống, quyền độc lập dân tộc và đến mùa Thu năm 1945 bằng cuộc Cách mạng Tháng Tám vĩ đại, đã giành lại nền độc lập dân tộc, quyền tự do, dân chủ cho nhân dân. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: "Chẳng những giai cấp lao động và nhân dân Việt Nam ta có thể tự hào, mà giai cấp lao động và những dân tộc bị áp bức nơi khác cũng có thể tự hào rằng: Lần này là lần đầu tiên trong lịch sử cách mạng của các dân tộc thuộc địa và nửa thuộc địa, một Đảng mới 15 tuổi đã lãnh đạo cách mạng thành công, đã nắm chính quyền toàn quốc”.

Quá trình thực hiện Cương lĩnh để đi đến thắng lợi cuối cùng, Đảng và Bác Hồ còn có những quyết định điều chỉnh chiến lược thể hiện sự sáng tạo lớn, phù hợp với điều kiện và hoàn cảnh của cách mạng Việt Nam.

Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 có những yếu tố thuận lợi từ hoàn cảnh quốc tế, song yếu tố quyết định hàng đầu là việc dự báo và chớp thời cơ với thực lực cách mạng, sức mạnh đoàn kết của toàn dân tộc và sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh. V.I.Lênin từng nói về thời cơ và tầm quan trọng của chớp thời cơ cách mạng: "Lịch sử sẽ không tha thứ cho những người cách mạng có thể thắng lợi hôm nay (và chắc chắn sẽ thắng lợi hôm nay) mà lại để chậm trễ... những người cách mạng sẽ phạm tội ác vô cùng lớn, nếu họ bỏ mất thời cơ... Chậm trễ trong khởi nghĩa là chết".

Đến trung tuần tháng 8-1945, thời cơ cách mạng đã xuất hiện, hội tụ đầy đủ những điều kiện chủ quan và khách quan để cách mạng nổ ra và bảo đảm giành thắng lợi. Dưới sự chỉ đạo của lãnh tụ Hồ Chí Minh, ngày 13-8-1945, Ủy ban khởi nghĩa toàn quốc được thành lập.

Ngay trong ngày 13-8, Ủy ban khởi nghĩa toàn quốc đã ra bản Quân lệnh số 1: “Giờ Tổng khởi nghĩa đã đến! Cơ hội có một cho quân, dân Việt Nam cùng giành lấy quyền độc lập của nước nhà... Chúng ta phải hành động cho nhanh, với một tinh thần vô cùng quả cảm, vô cùng thận trọng!... Cuộc thắng lợi hoàn toàn nhất định sẽ về ta”.

Nghị quyết của Hội nghị toàn quốc của Đảng (từ ngày 14 đến ngày 15-8-1945) đã khẳng định cuộc đấu tranh của dân tộc ta lúc này là giành quyền độc lập hoàn toàn với khẩu hiệu: Phản đối xâm lược! Hoàn toàn độc lập! Chính quyền nhân dân! Hội nghị cũng đề ra ba nguyên tắc chỉ đạo khởi nghĩa: Tập trung, thống nhất, kịp thời; giành độc lập hoàn toàn và phải thắng lợi trước khi quân Đồng minh vào.

Thực hiện chủ trương đó, ngày 16-8-1945, Đại hội quốc dân khai mạc tại Tân Trào - thủ đô khu giải phóng Việt Bắc. Với khí thế cách mạng đang dâng cao, tinh thần kẻ địch đang hoang mang, tan rã đến cực điểm, Đại hội quốc dân đã nhất trí tán thành đề nghị của Mặt trận Việt Minh là phát lệnh Tổng khởi nghĩa. Thay mặt Ủy ban Dân tộc giải phóng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết thư gửi đồng bào cả nước, kêu gọi toàn dân đứng lên khởi nghĩa giành chính quyền: “Giờ quyết định cho vận mệnh dân tộc ta đã đến. Toàn quốc đồng bào hãy đứng dậy đem sức ta mà tự giải phóng cho ta".

Chớp thời cơ ngàn năm có một, chỉ trong vòng hai tuần, dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, của Mặt trận Việt Minh, các lực lượng quần chúng hùng hậu và lực lượng vũ trang phối hợp hành động, đã quật khởi vùng lên như triều dâng thác đổ, giành chính quyền thành công, lập nên nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa - Nhà nước dân chủ nhân dân đầu tiên ở Đông Nam Á.

2. Từ nền tảng của Cương lĩnh, Đảng ta ngày nay tiếp tục kế thừa và phát triển những nguyên lý cách mạng phù hợp với điều kiện mới của đất nước và thời đại. Từ Cương lĩnh chính trị đầu tiên năm 1930, đến Tuyên ngôn Độc lập năm 1945 và xuyên suốt các giai đoạn cách mạng, mục tiêu độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội luôn là mục tiêu chiến lược bất biến, là kim chỉ nam cho mọi chiến lược phát triển của cách mạng Việt Nam. Đây không chỉ là lựa chọn chiến lược nhất thời, mà là con đường phát triển tất yếu, đúng đắn và bền vững của dân tộc Việt Nam trong thời đại mới.

Mục tiêu độc lập dân tộc gắn với chủ nghĩa xã hội đã được hiện thực hóa rõ nét trong suốt quá trình đổi mới gần 40 năm qua. Việt Nam từ một nước nghèo, kém phát triển, đã vươn lên trở thành quốc gia đang phát triển có thu nhập trung bình, với nền kinh tế năng động thuộc nhóm tăng trưởng nhanh nhất thế giới. Đồng thời, Việt Nam vẫn giữ được định hướng xã hội chủ nghĩa khi luôn đặt con người vào vị trí trung tâm, coi trọng các chính sách an sinh xã hội, phát triển giáo dục, y tế, giảm nghèo, bảo vệ môi trường và thúc đẩy bình đẳng xã hội.

Bài học lớn từ lịch sử là: Nếu xa rời mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, cách mạng Việt Nam sẽ đánh mất phương hướng, sẽ lúng túng trong mô hình phát triển và dễ bị lệ thuộc vào các thế lực bên ngoài. Ngược lại, kiên định với mục tiêu này chính là giữ vững bản lĩnh, giữ vững tính tự chủ, tự cường trong mọi hoàn cảnh.

Bên cạnh đó, quan điểm chiến lược xuyên suốt trong đường lối cách mạng giải phóng dân tộc dẫn tới thắng lợi vĩ đại của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 là Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã giải quyết đúng đắn, hài hòa vấn đề dân tộc và giai cấp, lợi ích quốc gia dân tộc và lợi ích của từng giai tầng trong xã hội, phù hợp đòi hỏi thực tiễn của cách mạng, đó là phải đánh đuổi đế quốc và tay sai để giành độc lập dân tộc, sau đó tiến hành cách mạng xã hội chủ nghĩa.

Tư tưởng chỉ đạo của Hội nghị lần thứ tám, Ban Chấp hành Trung ương thể hiện một bước tiến vượt bậc về lý luận và thực tiễn, phản ánh sự vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin trong điều kiện cụ thể của Việt Nam. Đó là việc xác lập nguyên tắc “lấy dân tộc làm gốc”, thay vì máy móc đặt đấu tranh giai cấp lên trên hết. Chính bản lĩnh, tư duy đổi mới này đã giúp Đảng tìm ra con đường cách mạng đúng đắn, linh hoạt, phù hợp với yêu cầu lịch sử của dân tộc Việt Nam trong thời kỳ bị ngoại xâm, đồng thời đặt nền tảng tư tưởng cho đường lối cách mạng giải phóng dân tộc, độc lập dân tộc gắn liền chủ nghĩa xã hội.

Trong bối cảnh hiện nay, khi Việt Nam đang đẩy mạnh toàn diện và sâu rộng sự nghiệp đổi mới, công nghiệp hóa, hiện đại hóa, chuyển đổi số và hội nhập quốc tế sâu rộng, bài học và tư tưởng nêu trên vẫn tiếp tục soi sáng, gợi mở nhiều giá trị định hướng lâu dài. Đó là phải ưu tiên cao nhất cho lợi ích quốc gia - dân tộc, ứng xử linh hoạt và chủ động giữa các mục tiêu trước mắt và mục tiêu lâu dài, giữa những vấn đề chiến lược và sách lược, phát triển kinh tế, bảo vệ chủ quyền và giữ vững ổn định chính trị - xã hội.

Quan điểm này được thể hiện nhất quán trong Văn kiện Đại hội XIII của Đảng: “Bảo đảm cao nhất lợi ích quốc gia - dân tộc trên cơ sở các nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế”. Đồng thời, tôn trọng tính đa dạng và quyền lợi chính đáng của các tầng lớp nhân dân, hài hòa giữa phát triển kinh tế với bảo đảm công bằng xã hội, xây dựng nền chính trị ổn định trong thể chế nhất nguyên - Đảng Cộng sản Việt Nam giữ vai trò lãnh đạo, nhưng đồng thời đề cao dân chủ và phát huy nền dân chủ xã hội chủ nghĩa; khơi dậy khát vọng phát triển của mọi tầng lớp nhân dân. Quan tâm xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc, trên cơ sở vận dụng và phát triển sáng tạo tư tưởng “Đoàn kết, đoàn kết, đại đoàn kết. Thành công, thành công, đại thành công” mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đúc kết thành chân lý cách mạng.

Quá trình Đảng xây dựng, hoàn chỉnh đường lối cách mạng giải phóng dân tộc luôn xuất phát từ yêu cầu khách quan, từ đòi hỏi của thực tiễn cách mạng. Từ những chủ trương, quyết sách của Đảng trước Cách mạng Tháng Tám, có thể rút ra một trong những bài học có giá trị lâu dài trong sự nghiệp đổi mới: Phải luôn xuất phát từ thực tiễn dân tộc, từ nguyện vọng của nhân dân, đặt lợi ích đất nước lên trên hết, đồng thời giữ vững độc lập tự chủ và vận dụng linh hoạt, sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh trong hoạch định đường lối. Đó là tinh thần đổi mới, sáng tạo, bám sát thực tiễn.

Đặc biệt, phát huy vai trò của nhân dân - thế trận lòng dân - “quốc bảo” và “pháp bảo” để đất nước phát triển hùng cường, phồn vinh, hạnh phúc trong kỷ nguyên mới. Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 là thắng lợi của sức mạnh quật khởi của toàn dân tộc do Đảng lãnh đạo. Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn nhấn mạnh vai trò của nhân dân trong mọi thắng lợi của cách mạng. Người khẳng định: “Trong bầu trời không có gì quý bằng nhân dân. Trong thế giới không có gì mạnh bằng lực lượng đoàn kết của nhân dân”. Tư tưởng “dân là gốc” không chỉ là kim chỉ nam hành động trong cách mạng giải phóng dân tộc mà cả trong cách mạng xã hội chủ nghĩa, trong đổi mới, phát triển.
______

(*) Trích tham luận của PGS.TS Đỗ Xuân Tuất (Phó Viện trưởng Viện Hồ Chí Minh và các lãnh tụ của Đảng) và Thạc sĩ Nguyễn Thị Xuyên (Đại học Thái Nguyên) tại Hội thảo khoa học quốc gia với chủ đề "Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2-9: Giá trị thời đại và sức sống trường tồn".