ĐBP - Được Quốc hội thông qua vào ngày 16/6/2025, thay thế cho Luật Tổ chức chính quyền địa phương, số 65/2025/QH15 (Quốc hội thông qua vào ngày 19/2/2025), Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025 (Luật số 72/2025/QH15) đánh dấu một “bước ngoặt lịch sử” trong công cuộc cải cách hành chính của đất nước và cho thấy một nhu cầu cấp bách về cải cách cơ bản trong hệ thống chính quyền địa phương.

Luật mới hướng tới mục tiêu chính là tiếp tục hoàn thiện tổ chức bộ máy chính quyền địa phương theo hướng tinh gọn, hiệu lực và hiệu quả; được thiết kế để tháo gỡ những “điểm nghẽn thể chế” hiện có, từ đó khơi thông nguồn lực, đáp ứng mục tiêu tăng trưởng nhanh và bền vững của các địa phương nói riêng và cả nước nói chung trong kỷ nguyên mới. Đảm bảo một nền hành chính thống nhất, thông suốt, liên tục, hiệu lực, hiệu quả, dân chủ, pháp quyền, chuyên nghiệp, hiện đại, trong sạch, công khai, minh bạch, và phục vụ nhân dân.

Với tất cả những mục tiêu đó, Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025 có những điểm mới. Cốt lõi nhất là chính thức bãi bỏ chính quyền địa phương ở cấp huyện, chỉ duy trì 2 cấp chính quyền: Cấp tỉnh (gồm tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương) và cấp xã (gồm xã, phường, đặc khu trực thuộc cấp tỉnh), có hiệu lực từ ngày 1/7/2025.

Việc phân quyền, phân cấp và ủy quyền được quy định bằng các nguyên tắc cơ bản nhằm đảm bảo việc phân định thẩm quyền rõ ràng, tránh chồng chéo, tăng cường tự chủ cho địa phương, đồng thời đảm bảo trách nhiệm giải trình và kiểm soát quyền lực. Như tại Điều 11, nguyên tắc phân định thẩm quyền xác định rõ nội dung và phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn mà chính quyền địa phương được quyết định và chịu trách nhiệm; đảm bảo không trùng lặp, chồng chéo; phù hợp với khả năng thực hiện của từng cấp...

Tăng cường tự chủ và trách nhiệm của chính quyền địa phương, luật mới khuyến khích mạnh mẽ tinh thần chủ động, sáng tạo của chính quyền địa phương, cho phép đề xuất việc phân cấp, phân quyền phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội, nhân lực và cơ sở vật chất của từng nơi.

Nhằm trao quyền cho chính quyền địa phương để họ có thể phản ứng nhanh hơn với nhu cầu và cơ hội tại Luật số 72/2025/QH15 nhấn mạnh người đứng đầu và các cơ quan được ủy quyền hoặc phân cấp phải thực hiện đầy đủ trách nhiệm và chịu sự giám sát của cơ quan cấp trên. Việc trao quyền tự chủ lớn hơn cho chính quyền địa phương vừa là cơ hội song cũng là thách thức đòi hỏi phải có sự chủ động, nhanh nhạy nắm bắt kịp thời.

Theo Luật mới nhiệm vụ và quyền hạn của HĐND các cấp được mở rộng đáng kể, nhất là trong quy hoạch, đầu tư, ngân sách. Cụ thể, HĐND cấp tỉnh có quyền quyết định chiến lược, cơ chế, chính sách phát triển kinh tế - xã hội, bao gồm phát triển kinh tế tư nhân và các đột phá về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số. Đặc biệt, HĐND cấp tỉnh có thể thí điểm các chính sách đặc thù, chưa được quy định trong pháp luật để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội tại địa bàn, sau khi báo cáo và được Thủ tướng Chính phủ cho phép. HĐND cấp tỉnh cũng quyết định phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi giữa ngân sách cấp tỉnh và ngân sách cấp xã, cũng như phê chuẩn dự toán và phân bổ ngân sách địa phương.

Đối với HĐND cấp xã, quyền hạn đã được mở rộng đáng kể, chuyển từ vai trò chủ yếu “tham gia” sang vai trò “quyết định”. HĐND cấp xã giờ đây có thể quyết định kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm; phê duyệt quy hoạch chi tiết về hạ tầng, giao thông; thông qua quy hoạch sử dụng đất cấp xã; quyết định chủ trương đầu tư dự án và các biện pháp huy động nguồn lực từ nhân dân cho các dự án đầu tư công. Những nội dung này trước đây thường thuộc thẩm quyền của cấp huyện hoặc cấp tỉnh. HĐND cấp xã cũng có quyền quyết định thành lập, giải thể các cơ quan chuyên môn thuộc UBND cùng cấp, xác định biên chế cán bộ, công chức, số lượng người hoạt động không chuyên trách, và đặt/đổi tên thôn/tổ dân phố. Ngoài ra, HĐND cấp xã còn được bổ sung quyền quyết định các chương trình chuyển đổi số và thúc đẩy liên kết phát triển giữa các phường, xã.

Hướng tới thúc đẩy vai trò lãnh đạo điều hành mạnh mẽ và quyết đoán hơn ở cấp địa phương, Luật mới cũng tăng cường trách nhiệm của Chủ tịch UBND tỉnh và xã.

Chủ tịch UBND cấp tỉnh hiện có 23 nhiệm vụ, quyền hạn, tăng đáng kể so với 15 nhiệm vụ, quyền hạn trước đây. Các nhiệm vụ này bao gồm lãnh đạo và điều hành công việc của UBND, chỉ đạo thực hiện Hiến pháp và pháp luật, cải cách hành chính, quản lý công vụ, và chịu trách nhiệm về bộ máy hành chính nhà nước ở địa phương. Đồng thời chịu trách nhiệm chỉ đạo và tổ chức thực hiện dự toán ngân sách địa phương, quản lý nguồn lực tài chính, tài sản công và cơ sở hạ tầng.

Đối với Chủ tịch UBND cấp xã, Luật mới trao quyền tuyển dụng, bãi nhiệm và cách chức cán bộ địa phương từ ngày 1/7/2025. Đồng thời, Chủ tịch UBND cấp xã cũng chịu trách nhiệm lãnh đạo và chỉ đạo các nỗ lực chuyển đổi số tại địa bàn mình.

Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025 thể hiện rõ nét sự chuyển dịch chiến lược hướng tới mô hình quản trị địa phương tinh gọn, hiệu quả và phản ứng nhanh, được thúc đẩy bởi các nguyên tắc tự chịu trách nhiệm và đổi mới. Hướng tới mục đích khơi thông tiềm năng địa phương, cải thiện dịch vụ công và đóng góp vào sự phát triển kinh tế - xã hội nhanh chóng và bền vững của đất nước. Đó là những cơ hội lớn cho hiệu quả của nền hành chính và phát triển của các địa phương, việc thực thi thành công luật đòi hỏi sự nỗ lực phối hợp hiệu quả giữa các cấp và nhất là khả năng thích ứng liên tục, linh hoạt với những phát sinh trong điều kiện thực tiễn đặc thù của mỗi địa phương.