Trước khi thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp, công tác quy hoạch và phát triển đô thị trên địa bàn tỉnh đạt nhiều kết quả. Hệ thống đô thị từng bước được hoàn thiện, với 1 đô thị loại III, 6 đô thị loại IV, V và 3 trung tâm huyện lỵ; tỷ lệ đô thị hóa đạt khoảng 25,8%. Công tác quy hoạch được chú trọng, bám sát các quy hoạch quốc gia, vùng và tỉnh, làm cơ sở thu hút đầu tư, quản lý phát triển không gian đô thị. Kết cấu hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội được quan tâm đầu tư, nhất là giao thông, điện, nước, viễn thông, chỉnh trang đô thị.
Tuy nhiên, công tác quy hoạch và phát triển đô thị ở Điện Biên vẫn còn không ít khó khăn, thách thức. Qua kiểm tra của cơ quan chức năng (tháng 10/2025), sau khi sáp nhập thì hiện nay các xã chỉ có Quy hoạch xây dựng nông thôn mới được lập cho giai đoạn đến năm 2020, nhưng đã hết thời hạn quy hoạch và không còn phù hợp với điều kiện thực tế về quy mô dân số, hạ tầng, sử dụng đất và định hướng phát triển kinh tế - xã hội. Các đô thị cũ trên địa bàn tỉnh hiện nay cũng chưa có quy định rõ ràng về phân loại các đô thị trên địa bàn tỉnh, mà vẫn giữ nguyên các đô thị như trước.
Trong khi thực hiện chính quyền 2 cấp, yêu cầu đặt ra đối với quy hoạch và phát triển đô thị là phải bảo đảm tính thống nhất trong toàn tỉnh, đồng thời tôn trọng tính đa dạng và đặc thù của từng địa bàn. Quy hoạch cần xác định rõ vai trò, chức năng của từng đô thị trong mạng lưới đô thị chung, từ trung tâm tỉnh lỵ đến các trung tâm xã, phường, đô thị vệ tinh, khu dân cư nông thôn có tính chất đô thị hóa. Việc phân định này không chỉ giúp tránh tình trạng phát triển dàn trải, manh mún mà còn tạo cơ sở cho việc phân cấp quản lý phù hợp với mô hình chính quyền 2 cấp.
Một trong những điểm then chốt là quy hoạch phải gắn chặt với phân cấp quản lý. Khi cấp tỉnh giữ vai trò định hướng chiến lược, ban hành các quy chuẩn, tiêu chí chung, thì cấp cơ sở cần được trao quyền chủ động trong tổ chức thực hiện, quản lý không gian xây dựng, hạ tầng kỹ thuật và dịch vụ đô thị. Điều này đòi hỏi các đồ án quy hoạch phải được thiết kế theo hướng rõ ràng về ranh giới, chỉ tiêu, chức năng sử dụng đất, nhưng cũng để lại “dư địa” cho địa phương linh hoạt điều chỉnh những vấn đề phát sinh trong thực tiễn.
Để đáp ứng yêu cầu vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, Sở Xây dựng tham mưu UBND tỉnh rà soát, điều chỉnh hệ thống quy hoạch đô thị, nông thôn; ban hành kế hoạch triển khai công tác quy hoạch và quản lý quy hoạch phù hợp thực tiễn. Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn có hiệu lực từ 1/7/2025 đã phân cấp, phân quyền rõ cho tỉnh và xã, tạo điều kiện để cấp xã chủ động, sát cơ sở trong quản lý quy hoạch. Trên cơ sở đó, Sở Xây dựng ban hành hướng dẫn về trình tự lập, thẩm định, phê duyệt quy hoạch; đồng thời đề nghị UBND các xã, phường sớm lập các đồ án quy hoạch, làm căn cứ quản lý không gian, kiểm soát xây dựng, xử lý vi phạm và phục vụ phát triển kinh tế - xã hội.
Trước khi sáp nhập, thị trấn Tủa Chùa cũ (nay thuộc xã Tủa Chùa) là đô thị loại V. Thực hiện Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn, xã đang khẩn trương rà soát, cập nhật các đồ án quy hoạch đô thị cũ đã hết thời hạn, đồng thời tổ chức lập, điều chỉnh quy hoạch theo đơn vị hành chính mới, bảo đảm đồng bộ với quy hoạch cấp tỉnh và định hướng phát triển chung.
Ông Phạm Quốc Đạt, Chủ tịch UBND xã Tủa Chùa cho biết, việc sáp nhập xã Mường Báng, Nà Tòng và thị trấn Tủa Chùa đặt ra yêu cầu cấp bách trong điều chỉnh quy hoạch, quản lý đất đai và trật tự xây dựng. Hiện nay xã đang rà soát hồ sơ, lập nhiệm vụ quy hoạch chung. Công tác kiểm tra, giám sát hoạt động xây dựng được tăng cường; các bất cập được kịp thời đề xuất điều chỉnh cục bộ; hạ tầng kỹ thuật được quản lý, duy tu thường xuyên. Nhờ đó, công tác quản lý quy hoạch dần nền nếp, trật tự xây dựng chuyển biến tích cực.
Sau sáp nhập, phường Điện Biên Phủ giữ vai trò trung tâm chính trị, hành chính, kinh tế và văn hóa của tỉnh. Nhiệm kỳ 2025 - 2030, phường đặt mục tiêu xây dựng đô thị thông minh, kiểu mẫu; tỷ lệ đô thị hóa đạt 65%; kêu gọi đầu tư, đưa vào khai thác sử dụng ít nhất 5 khu đô thị trở lên và tối thiểu 1 tuyến phố đi bộ kết hợp văn hóa - ẩm thực... Xác định công tác quy hoạch đi trước, tạo bước đột phá, phường Điện Biên Phủ chú trọng đồng bộ giữa quy hoạch không gian với quy hoạch hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội và chỉnh trang đô thị hiện hữu; lấy người dân và chất lượng sống làm trung tâm phát triển. Quá trình triển khai các dự án được gắn với đối thoại, công khai, minh bạch, kịp thời tháo gỡ vướng mắc từ cơ sở, tạo sự đồng thuận trong nhân dân. Qua đó, từng bước hình thành diện mạo đô thị hiện đại, văn minh, giàu bản sắc, xứng tầm vai trò đô thị trung tâm của tỉnh trong giai đoạn phát triển mới.
Mục tiêu của tỉnh đến năm 2030, tiếp tục tập trung đầu tư phát triển các đô thị trên địa bàn các phường và các xã có quy hoạch phát triển đô thị theo hướng hiện đại, xanh, thông minh, bền vững, thích ứng biến đổi khí hậu củng cố các tiêu chí đảm bảo đáp ứng theo quy định. Tỷ lệ đô thị hóa đạt 32%. Để đạt được mục tiêu đề ra, các cấp, ngành của tỉnh đang tập trung triển khai đồng bộ nhiều giải pháp nhằm tháo gỡ những điểm nghẽn trong công tác quy hoạch.
Trong hành trình vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, quy hoạch đô thị ở Điện Biên không chỉ là công cụ quản lý không gian, mà còn là “đòn bẩy” để phân cấp hiệu quả, khơi thông nguồn lực và định hình diện mạo đô thị tương lai. Khi tư duy quy hoạch được đổi mới, phân quyền đi đôi với trách nhiệm và nguồn lực được bảo đảm, Điện Biên có cơ sở để phát triển hệ thống đô thị hài hòa, bền vững, thích ứng đặc thù miền núi và thực sự lấy người dân làm trung tâm.