Si La là một trong những dân tộc rất ít người ở nước ta. Người Si La tại Điện Biên sinh sống chủ yếu tại bản Nậm Sin, xã Mường Nhé. Dù dân số ít, đồng bào dân tộc Si La vẫn bảo tồn nhiều phong tục truyền thống, trong đó lễ mừng cơm mới là nghi lễ không thể thiếu hàng năm, diễn ra vào mùa thu, khi lúa trên nương bắt đầu cho thu hoạch.

Lễ mừng cơm mới của người Si La được tổ chức tại gia đình trưởng dòng họ, thường sẽ diễn ra vào buổi chiều muộn, bởi theo quan niệm của người Si La, các lễ vật được chuẩn bị, cúng lễ dành cho những người đã khuất, họ tin rằng khi mặt trời lặn, tổ tiên mới có thể "về" bên con cháu.

Ông Hù Chà Khớ, bản Nậm Sin, xã Mường Nhé cho biết: Người Si La sinh sống gắn liền với nông nghiệp, điều kiện canh tác khó khăn nên mùa màng bội thu, cây trồng, vật nuôi khỏe mạnh, tươi tốt là mong muốn xuyên suốt qua nhiều thế hệ. Trong quá trình lao động sản xuất của gia đình, dòng họ, chúng tôi tin rằng luôn có sự đồng hành, che chở của ông bà, tổ tiên. Đối với người Si La, lễ mừng cơm mới như sợi dây vô hình gắn kết giữa hai cõi âm dương, là dịp để con cháu bày tỏ sự nhớ nhung, biết ơn đến người đã khuất.

Để có thể tổ chức lễ mừng cơm mới, việc lựa chọn, chuẩn bị lễ vật vô cùng quan trọng, lễ vật là các đồ ăn, thức uống thường ngày, do bà con trồng, săn bắt và chuẩn bị trước khi tổ chức lễ.

Lễ vật được dùng trong lễ cơm mới thường khá đơn giản, mỗi loại lễ vật đều mang một ý nghĩa riêng, được bà con tỉ mỉ chuẩn bị dâng lên tổ tiên những người đã khuất. Các lễ vật bao gồm cơm được nấu từ gạo mới thu hoạch, một nắm bông lúa và bông kê tượng trưng cho sự no ấm, thành quả sau những tháng ngày lao động vất vả; cùng với đó là cua, cá được đánh bắt, chế biến chín, gói vào lá chuối.

Ông Hù Chà Có, bản Nậm Sin, xã Mường Nhé, thầy mo làm lễ cúng chia sẻ: Trong dòng họ sẽ phân chia việc cho các thành viên. Các đồ cúng chính khó chuẩn bị như là bắt sóc, cá được những người đàn ông khỏe mạnh, nhanh nhẹn săn bắt trước khi làm lễ. Các lễ vật dễ chuẩn bị hơn, như hoa quả, cua, cơm… thường được chị em phụ nữ lo liệu.

Số lượng lễ vật cần thiết phụ thuộc vào gia đình người con trưởng trong dòng họ. Nếu gia đình mất chỉ còn lại một bậc sinh thành thì số lượng sóc, cá, cua phải chuẩn bị là một con, nếu gia đình không còn bậc sinh thành thì phải chuẩn bị mỗi loại hai con.

Khi mặt trời xuống núi, người chủ trì cúng cơm mới bắt đầu làm lễ, mời ông bà, tổ tiên, những người đã khuất về dự lễ, cầu mong một năm mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu tươi tốt, gia đình họ hàng khỏe mạnh may mắn.

Không giống các dân tộc khác, lễ cơm mới của dân tộc Si La là sự hòa quyện giữa nghi lễ trang nghiêm và không khí đoàn viên ấm cúng. Mỗi thành viên đều cố gắng hoàn thành vai trò của mình, với niềm tin chung rằng tổ tiên sẽ chứng giám, phù hộ bản làng ngày một ấm no.

Có thể thấy lễ mừng cơm mới là dịp tưởng nhớ người đã khuất cũng như cách nhìn nhận thế giới xung quanh, thể hiện quan niệm “vạn vật hữu linh” của đồng bào dân tộc Si La.