ĐBP - Sau hơn 70 năm, từ chiến thắng “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”, nhiều dấu tích tại Trung tâm Tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ đã phai mờ theo thời gian. Bởi vậy, Dự án Bảo tồn, tôn tạo Trung tâm Tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ được triển khai là một nhiệm vụ đặc biệt quan trọng nhằm phục dựng đầy đủ, khoa học và sinh động nhất đại bản doanh kiên cố bậc nhất của quân đội Pháp. Gánh trọng trách đó, Công ty TNHH một thành viên Bảo tồn di sản văn hóa - đơn vị được lựa chọn thực hiện nghiên cứu, phục dựng di tích của dự án đang nỗ lực từng bước “làm sống lại lịch sử”.

Từ kho tư liệu quý đến quyết tâm phục dựng

Được đánh giá là dự án có quy mô lớn, kết cấu phức tạp và mang ý nghĩa đặc biệt quan trọng, Dự án Bảo tồn, tôn tạo Trung tâm tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ có phạm vi nghiên cứu khoảng 10ha, tổng mức đầu tư hơn 250 tỷ đồng từ ngân sách Trung ương và địa phương. Mục tiêu là khôi phục, tôn tạo các hạng mục trọng yếu từng tồn tại tại Trung tâm chỉ huy của quân đội Pháp: Hầm Đờ - cát, các trận địa pháo, khu quân y - hậu cần, nơi bố trí máy bay, xe tăng, các trại lính, bệnh viện dã chiến... Đồng thời tổ chức trưng bày bổ sung, nâng cao giá trị giáo dục và khai thác du lịch lịch sử. Tuy nhiên, thực tế đặt ra nhiều thách thức. Sau hơn 7 thập kỷ, phần lớn công trình tại khu vực gần như không còn dấu vết.

Chia sẻ quá trình bắt tay vào triển khai thực hiện dự án,  ông Nguyễn Văn Mạc, Giám đốc Công ty TNHH một thành viên Bảo tồn di sản văn hóa cho biết: “Phục dựng một di tích lịch sử với diện tích 10ha mà gần như không còn gì trong tay là điều chưa từng có tiền lệ tại Việt Nam. Điều may mắn là hơn 10 năm trước, khi thực hiện dự án Tranh panorama tại Bảo tàng Chiến thắng Điện Biên Phủ, Công ty TNHH một thành viên Bảo tồn di sản văn hóa đã tiến hành một cuộc “đại sưu tầm” quy mô lớn với hơn 10.000 hiện vật, bản đồ, ảnh chụp, hồ sơ, tư liệu quân sự... từ nhiều nguồn tại Pháp và Việt Nam. Khối tư liệu đồ sộ ấy hiện là nền tảng quan trọng để thiết kế, đối chiếu và tái dựng không gian Trung tâm tập đoàn cứ điểm một cách chuẩn xác nhất.

Để làm “sống lại” lịch sử, trong quá trình triển khai thực hiện, Công ty TNHH một thành viên Bảo tồn di sản văn hóa luôn phối hợp chặt chẽ với các chuyên gia đầu ngành về lịch sử, quân sự, kiến trúc và bảo tồn di sản. Tất cả hạng mục, dù là hầm chỉ huy, trạm quân y hay trận địa pháo đều phải được chứng minh bằng tư liệu khoa học, đối chiếu với lời kể nhân chứng lịch sử và kiểm chứng nhiều lần trước khi phê duyệt. Dự án dự kiến khôi phục khoảng 20 hạng mục tiêu biểu. Riêng Hầm Đờ - cát - tơ - ri (hiện chỉ còn 8 gian) sẽ được phục dựng thành 12 gian trong tổng số hàng trăm hầm phòng thủ từng tồn tại. Khu vực đài quan sát, giếng nước, đường hầm, lối thoát hiểm... cũng được dựng lại chi tiết theo tài liệu tiếng Pháp. Công ty TNHH một thành viên Bảo tồn di sản văn hóa cũng đang nỗ lực nghiên cứu xây dựng tuyến tham quan khoa học, kết nối hợp lý giữa các điểm di tích.

Cũng theo ông Nguyễn Văn Mạc, điểm đặc biệt của dự án là phục dựng khí tài quân sự của Pháp. Nhờ quá trình nỗ lực sưu tầm, hiện nay Công ty đã có đầy đủ mẫu nguyên bản của máy bay, xe tăng, xe vận tải, xe cứu thương... từng được sử dụng tại Chiến trường Điện Biên Phủ. Từ những mẫu này, đơn vị sẽ chế tác bằng chất liệu kim loại bền vững, giúp du khách tham quan có thể hình dung chân thực bối cảnh chiến trường hơn 70 năm về trước. Công ty đặt mục tiêu khi du khách bước vào khu trung tâm có thể cảm nhận như đang quay lại thời điểm cách đây hơn 70 năm, chứng kiến nơi từng được quân Pháp ca ngợi là “pháo đài bất khả xâm phạm’”.

Triển khai bài bản, khoa học

Theo đánh giá của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, đây là một trong những dự án có khối lượng công việc lớn và yêu cầu chuyên môn sâu nhất trên địa bàn tỉnh. Từ đầu năm 2024, tỉnh đã thành lập Hội đồng khoa học, liên tục tổ chức hội thảo, lấy ý kiến chuyên gia lịch sử, kiến trúc, quân sự để đảm bảo tính chuẩn xác tuyệt đối.

Ông Nguyễn Anh Đạo, Giám đốc Ban Quản lý di tích nhấn mạnh: “Mọi hạng mục đều phải có luận cứ, tài liệu chứng minh rõ ràng. Không phục dựng theo cảm nhận mà phải theo đúng khoa học lịch sử”.

Đến nay, hồ sơ Báo cáo nghiên cứu khả thi của dự án đang được hoàn thiện để trình Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch thẩm định trong quý I/2026; tiếp đó sẽ trình UBND tỉnh phê duyệt trong quý II/2026. Quá trình chuẩn bị kéo dài do dự án liên quan đến Di tích quốc gia đặc biệt, phải tuân thủ nghiêm các quy định của Luật Di sản văn hóa, Luật Đất đai và xin ý kiến các bộ, ngành Trung ương. Tuy vậy, các bên liên quan xác định làm bài bản, khoa học, thay vì vội vàng bởi đây là một dự án mang tính lịch sử.

Về phía Công ty TNHH một thành viên Bảo tồn di sản văn hóa, đơn vị đang tập trung hoàn thiện thiết kế phục dựng, mô phỏng toàn bộ khí tài của quân Pháp, bố trí công năng từng gian hầm theo bản vẽ gốc. Những chi tiết nhỏ nhất như hướng cửa hầm, nơi đặt máy thông tin hay vị trí pháo... đều được rà soát tỉ mỉ. Khi hoàn thành, không gian hầm chỉ huy sẽ tái hiện rõ ràng lối bố trí, công năng từng phòng; khu vực sân bay dã chiến sẽ phác lại hình ảnh máy bay tiếp tế; hệ thống công sự lô cốt sẽ gợi lại bức tường phòng ngự. Trung tâm Tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ là một trong 46 điểm di tích thành phần của quần thể di tích Chiến trường Điện Biên Phủ. Cùng với Bảo tàng Chiến thắng Điện Biên Phủ, Đồi A1, Đồi C1, Đồi Him Lam... Trung tâm Tập đoàn cứ điểm sẽ tạo nên một hệ thống du lịch lịch sử hoàn chỉnh, thu hút du khách trong và ngoài nước. Khi dự án hoàn thiện và đưa vào sử dụng sẽ là không gian lịch sử quy mô bậc nhất, giúp người dân và du khách hiểu sâu sắc hơn về tài trí chiến lược của quân đội ta, về sức mạnh nhân dân và chiến thắng mang tầm vóc thời đại. Đặc biệt, việc tái hiện chân thực khí tài, trận địa, công sự sẽ biến nơi đây thành không gian học tập trực quan sinh động cho thế hệ trẻ. Đồng thời hiện thực hóa nghị quyết của tỉnh về phát triển du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn.

Với những nỗ lực, quyết tâm của Công ty TNHH một thành viên Bảo tồn di sản văn hóa cùng sự chỉ đạo sát sao của tỉnh, của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, đang mở ra cơ hội để Điện Biên làm “sống lại” lịch sử chân thật và trọn vẹn nhất. Dự kiến, hồ sơ kỹ thuật của dự án sẽ được phê duyệt tháng 1/2026; khởi công vào tháng 3/2026. Một chặng đường dài vẫn còn ở phía trước, song tin rằng khi Dự án Bảo tồn, tôn tạo Trung tâm tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ hoàn thành, trên vùng đất lịch sử Điện Biên, mỗi tấc đất, mỗi hầm hào, mỗi dấu tích sẽ lại vang vọng câu chuyện về chiến thắng hào hùng.