Vật liệu thay thế giàu tiềm năng
Cát tự nhiên trên địa bàn tỉnh không hình thành mỏ mà tập trung tại các lòng hồ thủy điện và các lòng sông suối với trữ lượng rất ít. Thống kê của Sở Xây dựng, giai đoạn 2022 - 2025 nhu cầu sử dụng cát làm vật liệu xây dựng thông thường là trên 1,2 triệu m3. Dự báo, từ nay đến năm 2030 là trên 1,9 triệu m3.
Nhu cầu sử dụng tăng, trong khi nguồn cát tự nhiên ngày càng cạn kiệt, việc sử dụng cát nhân tạo thay thế đang được coi là giải pháp khả thi.
Ông Trần Đăng Ninh, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty TNHH Đầu tư thương mại và dịch vụ Hoàng Anh cho hay: Cát nhân tạo có nhiều đặc điểm nổi trội. Loại cát này có thể điều chỉnh mô đun độ lớn và tỷ lệ thành phần hạt theo từng yêu cầu cấp phối cho các loại bê tông khác nhau; có thể kiểm soát được lượng tạp chất gây hại đối với bê tông như bùn, sét... Bên cạnh đó, sử dụng cát nhân tạo giúp tiết kiệm chi phí, giảm giá thành và bảo vệ môi trường.
Đến nay, trên địa bàn tỉnh đã có 4 đơn vị đầu tư dây chuyền sản xuất cát nhân tạo với công suất khoảng 200.000m3/năm. Một số công trình lớn của tỉnh đã sử dụng cát nhân tạo trong xây dựng như: Dự án nâng cấp, mở rộng Cảng Hàng không Điện Biên; Dự án đầu tư xây dựng công trình đường giao thông kết nối các khu vực kinh tế trọng điểm thuộc vùng kinh tế động lực dọc trục quốc lộ 279 và quốc lộ 12 tỉnh Điện Biên; công trình hồ điều hòa trung tâm hành chính mới...
Loay hoay tìm chỗ đứng
Dù có nhiều đặc điểm nổi trội song thực tế cát nhân tạo vẫn chưa được sử dụng rộng rãi tại các công trình xây dựng trên địa bàn tỉnh. Trước hết là do tâm lý thị trường còn dè dặt. Theo chị Khúc Thị Kim Nhung, người dân phường Điện Biên Phủ, dù giá cao nhưng tôi vẫn tìm mua cát tự nhiên để xây nhà. Tôi có nghe nói đến cát nhân tạo nhưng còn băn khoăn vì đây là loại vật liệu xây dựng mới, chưa được sử dụng rộng rãi nên chưa biết về lâu dài chất lượng sẽ thế nào.
Với các công trình tư nhân đã khó thì các công trình vốn Nhà nước, việc sử dụng cát nhân tạo lại càng khó hơn bởi những vướng mắc về hành lang pháp lý. Đơn cử, tại Ban Quản lý dự án và phát triển quỹ đất khu vực 1 hiện đang làm chủ đầu tư 21 công trình, dự án. Tuy nhiên, 100% các công trình đều sử dụng cát tự nhiên.
Ông Nhâm Đức Thiện, Phó Trưởng phòng Quản lý dự án, Ban Ban Quản lý dự án và phát triển quỹ đất khu vực 1 cho hay: Do chưa có bộ định mức sử dụng cát nghiền và hướng dẫn cụ thể việc sử dụng loại cát này trong các công trình sử dụng vốn nhà nước, nên đơn vị chưa có căn cứ để thực hiện. Thời gian tới, khi có các văn bản quy định, hướng dẫn lộ trình thực hiện việc đưa cát nghiền vào thay thế cát tự nhiên trong các công trình xây dựng thì Ban sẽ nghiên cứu và sử dụng cho phù hợp với thực tế địa phương.
Tâm lý người sử dụng dè chừng, khó khăn xoay quanh việc thiếu định mức kỹ thuật, đơn giá chưa sát thực tế, là những vướng mắc khiến cát nhân tạo đến nay vẫn loay hoay tìm chỗ đứng trên thị trường tỉnh.
Ông Trần Đăng Ninh cho biết thêm: Việc ban hành bộ định mức sử dụng cát nghiền là cơ sở cho các chủ đầu tư, các chủ thể có liên quan khác tham khảo, áp dụng, sử dụng để phục vụ cho việc lập và quản lý chi phí đầu tư xây dựng. Tuy nhiên, trên địa bàn tỉnh do Bộ định mức sử dụng cát nghiền chưa ban hành gây hạn chế trong sử dụng loại vật liệu mới này. Cũng bởi vậy, mặc dù đơn vị đã đầu tư hệ thống dây chuyền, thiết bị hiện đại với công suất thiết kế sản xuất 120.000m3 cát nghiền/năm, nhưng thực tế lượng tiêu thụ bình quân chỉ đạt khoảng 35% so với công suất thiết kế.
Anh Nguyễn Đình Nghiệp, Giám đốc Công ty TNHH Minh Quý Điện Biên cho biết: “Để sản xuất cát nhân tạo phải đầu tư hệ thống rửa cát, lọc nước, xử lý bùn thải rất tốn kém. Cùng với đó, đơn giá nhân công xây dựng theo quy định hiện nay khoảng 250.000 đồng/ngày, thấp hơn nhiều so với thực tế thị trường 350.000 - 500.000 đồng/ngày. Trong khi đó, đơn giá do Sở Xây dựng ban hành chưa sát với thực tế khiến chúng tôi gặp khó khăn trong việc cạnh tranh và duy trì hoạt động”.
Sớm gỡ khó cho cát nhân tạo
Để tạo hành lang pháp lý cho cát nhân tạo, Sở Xây dựng đã ban hành Quyết định số 2499/QĐ-SXD ngày 26/11/2021 về việc ban hành định mức cấp phối vật liệu sử dụng cát nghiền trên địa bàn tỉnh. Tuy nhiên, mới chỉ có định mức hao phí về vật liệu đối với cát bê tông trong xây dựng và bê tông Atphalts trong ngành giao thông trên địa bàn tỉnh. Việc chưa có định mức cát xây, cát trát, cát đổ nền... các mã hiệu định mức chưa đầy đủ, khiến cát nhân tạo vẫn gặp nhiều vướng mắc.
Ông Bùi Đức Giang, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp tỉnh cho biết: Ngày 12/8 vừa qua, Hiệp hội đã gửi kiến nghị tới UBND tỉnh và các sở, ngành liên quan đề nghị sớm nghiên cứu điều chỉnh đơn giá cát nghiền nhân tạo sát với chi phí thực tế, đồng thời, sớm hoàn thiện, ban hành định mức sử dụng cát nghiền. Để từ đó nhằm kịp thời bổ sung và hỗ trợ nguồn vật liệu thay thế, góp phần tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp, đảm bảo tiến độ thi công các công trình trọng điểm trên địa bàn tỉnh.
Phản hồi kiến nghị của Hiệp hội Doanh nghiệp tỉnh, lãnh đạo Sở Xây dựng cho biết: Dự kiến trong quý III/2025, đơn vị sẽ thành lập đoàn công tác phối hợp với đơn vị liên quan tổ chức hướng dẫn cụ thể các đơn vị đang hoạt động, khai thác, sản xuất, kinh doanh vật liệu xây dựng trên địa bàn tỉnh phương pháp xác định giá thành sản phẩm vật liệu xây dựng như cát, đá, gạch… Để từ đó có căn cứ điều chỉnh giá công bố vật liệu xây dựng sát với thực tế và bảo đảm đúng quy định
Đối với cát nhân tạo, Sở đang lựa chọn khoảng trên 100 mã hiệu định mức cát nghiền, thường sử dụng trong xây dựng như: Công tác bê tông, công tác xây, trát, bê tông Atsphalt để xây dựng định mức. Đồng thời, tổ chức lựa chọn đơn vị tư vấn, để lập "Bộ định mức sử dụng cát nghiền”. Dự kiến hoàn thành trong tháng 11/2025. Từ đó tạo cơ sở để cát nhân tạo sớm được triển khai sử dụng đại trà trên địa bàn tỉnh, nhất là đối với các dự án đầu tư sử dụng vốn nhà nước.