Ở độ cao từ 1.200m đến 1.800m so với mực nước biển, nơi đây có khí hậu mát mẻ quanh năm, phù hợp với điều kiện sinh trưởng của các loại cây dược liệu dưới tán rừng và cây công nghiệp lâu năm.
Trước kia, sinh kế chủ yếu của người dân là trồng trọt, chăn nuôi. Với địa hình đồi núi cao, việc trồng lúa, ngô chủ yếu là một vụ, tùy thuộc vị trí địa hình và nguồn nước để gieo trồng. Từ năm 2023 trở lại đây, tại các bản như Ten Hon, Há Dùa, Huổi Anh, Xá Tự, Thẳm Nặm, trên các nương, rẫy trồng lúa một vụ dần được thay thế bằng những vạt cây xanh mướt của cà phê, mắc ca đem lại giá trị kinh tế cao.
Ten Hon, xã Quài Tở là bản khó khăn với hơn 130 hộ, 686 khẩu; trong đó, 75 hộ nghèo, 10 hộ cận nghèo. Một trong những nguyên nhân nghèo nơi đây chủ yếu do cơ cấu cây trồng kém hiệu quả, năng suất thấp, nương rẫy trồng lúa chỉ một vụ, vừa đủ đáp ứng nhu cầu sử dụng của các hộ gia đình.
Anh Mùa A Pó, Bí thư bản Ten Hon cho biết: Ten Hon đa phần là hộ nghèo, sinh kế chủ yếu của người dân nơi đây chủ yếu là trồng các loại cây một vụ và dược liệu. Bản có hơn 30ha thảo quả dưới tán rừng, đây là nguồn thu quan trọng ổn định cuộc sống, song việc phát triển, mở rộng diện tích thảo quả rất khó, bởi loại cây này chỉ trồng được dưới tán rừng. Từ năm 2023 đến nay, người dân trong bản dần chuyển đổi cơ cấu cây trồng theo hướng tăng diện tích cây công nghiệp lâu năm thay thế diện tích trồng lúa, ngô, sắn cũ kém hiệu quả. Bản có hơn 100ha cà phê và mắc ca, diện tích này chủ yếu mới trồng. Một vài hộ tự trồng cà phê từ sớm đã cho bói và được thu hoạch; tổng diện tích khoảng hơn 2ha. Hiệu quả kinh tế cao nên tất cả các hộ trong bản đều học tập làm theo. Ngoài diện tích cũ, theo số liệu đăng ký phát triển cây công nghiệp lâu năm thuộc Chương trình MTQG giảm nghèo tại Ten Hon, dự định năm 2025 - 2026, hơn 130 hộ dân Ten Hon sẽ chuyển đổi, mở rộng khoảng 52ha mắc ca, 62ha cà phê.
Là hộ đầu tiên trồng cà phê tại bản Ten Hon, anh Mùa A Của cho biết: Lúa mỗi năm chỉ trồng được một vụ, mỗi vụ vài chục bao thóc chỉ đủ đáp ứng nhu cầu ăn uống của gia đình. Năm 2022, được sự khuyến khích của cấp ủy, chính quyền địa phương, tôi mạnh dạn trồng hơn 1ha cà phê. Đến năm 2025 cà phê bắt đầu bói quả và thu lần đầu, gia đình bán được hơn 100 triệu đồng; hiệu quả cao gấp nhiều lần so với lúa một vụ. Năm nay gia đình dự định sẽ chuyển đổi, trồng mới thêm 2ha cà phê và mắc ca để phát triển kinh tế.
Một trong những minh chứng cho sự thay đổi nhận thức, chuyển đổi cơ cấu cây trồng tại đây có lẽ là thói quen tiêu dùng thường ngày của người dân 5 bản. Tại các cửa hàng tạp hóa ở Ten Hon, trước kia các mặt hàng chủ yếu là gia vị, bánh kẹo, hoa quả, nhưng hầu như không bán gạo. Nguyên do là vì, người dân vẫn còn nặng tư tưởng tự cung tự cấp, đặc biệt với các mặt hàng tiêu dùng thường ngày, như gạo, rau…
Ông Mùa Dúa Vả, chủ tạp hóa bản Ten Hon chia sẻ: Bây giờ khác rồi, người dân đều chuyển sang trồng các cây công nghiệp lâu năm, cho hiệu quả kinh tế cao. Trước ở bản Ten Hon, hộ trồng lúa một vụ nhiều nhất thì mỗi năm cũng chỉ thu về khoảng 20 bao thóc, không đủ để gia đình ăn; vì thế nhiều hộ chuyển trồng cây khác bán lấy tiền mua gạo. Gia đình tôi nhập thêm gạo để bán từ 2024, đây là mặt hàng thiết yếu, bán chạy trong thời gian gần đây. Cung cấp gạo cho cả 5 bản: Ten Hon, Há Dùa, Huổi Anh, Xá Tự, Thẳm Nặm. Mỗi lần nhập từ 15 – 25 bao, khoảng gần 1 tấn gạo, bán chưa được tháng đã hết.
Có thể thấy việc mạnh dạn từ bỏ trồng lúa một vụ, các cây ngắn ngày kém hiệu quả sang trồng cây công nghiệp lâu năm không chỉ mang lại nguồn thu cao hơn, còn mở ra cơ hội mới, phát triển kinh tế ổn định, bền vững cho người dân nơi đây. Việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng, khai thác, phát huy thế mạnh sẵn có, thay đổi tư duy, tập quán canh tác sẽ từng bước định hình tương lai, đẩy lùi đói nghèo, làm giàu trên chính mảnh đất quê hương mình.