Điện Biên có hơn 80% dân số là đồng bào dân tộc thiểu số, đời sống người dân chủ yếu dựa vào sản xuất nông nghiệp truyền thống. Dù là tỉnh có diện tích tự nhiên rộng, nhưng quỹ đất phục vụ sản xuất nông nghiệp lại hạn chế, do đặc điểm địa hình chủ yếu là đồi núi dốc, bị chia cắt bởi nhiều dãy núi và hệ thống sông suối. Điều này làm cho việc bố trí đất sản xuất cho người dân gặp nhiều khó khăn, ảnh hưởng trực tiếp đến sinh kế và quá trình phát triển kinh tế ở nhiều địa phương.

Cùng với đó, những năm gần đây cùng với tốc độ phát triển đô thị hóa ngày càng nhanh, cộng với những thay đổi trong cấu trúc dân cư, quá trình di dân tái định cư, việc thu hồi đất phục vụ các dự án phát triển kinh tế, xã hội (công trình công cộng, thủy lợi, thủy điện…), quốc phòng - an ninh... cũng ảnh hưởng đến việc bố trí đất sản xuất của người dân. Trong khi một số địa phương quỹ đất chưa được đưa vào sử dụng vẫn còn, nhưng lại vướng mắc về thủ tục, nguồn gốc đất hoặc quy hoạch sử dụng đất, dẫn đến tình trạng đất thì bỏ hoang mà người dân lại thiếu đất canh tác.

Trong khi sinh kế của người dân chủ yếu dựa vào đất sản xuất và chăn nuôi, không có đất sản xuất người dân phải tìm đến những công việc thời vụ bấp bênh, thu nhập thấp, hoặc rời quê đi làm thuê ngoại tỉnh. Không ít hộ dù có sức lao động, có nhu cầu và mong muốn vươn lên nhưng lại bị “kẹt” vì thiếu tư liệu sản xuất cơ bản nhất là đất đai. Điều này khiến công tác giảm nghèo tại chỗ gặp rất nhiều khó khăn.

Gia đình anh Và Chữ Sùng, bản Nậm Là 2, xã Mường Nhé tái định cư từ năm 2014 theo Đề án 79. Cũng như bà con trong bản, nhà nước đã bố trí đất sản xuất cho người dân, nhưng diện tích ít, đất lại bạc màu nên canh tác không hiệu quả. Nhiều năm liền trồng ngô, lúa nương đều không đủ lương thực cho sinh hoạt hằng ngày.

Anh Sùng cho biết: "Bà con muốn mở rộng diện tích để cải thiện cuộc sống nhưng quỹ đất sản xuất hạn chế, dẫn đến thu nhập bấp bênh, đời sống gặp nhiều khó khăn.”

Thiếu đất sản xuất cũng khiến nhiều người dân, đặc biệt là lực lượng thanh niên, phải “ly hương” về các tỉnh dưới xuôi tìm việc làm. Như gia đình chị Lò Thị Biên, ở bản Tin Tốc 2, xã Mường Pồn, do thiếu đất canh tác, vợ chồng chị buộc phải gửi con cho ông bà chăm sóc rồi khăn gói về Hà Nội mưu sinh.

Chị Biên chia sẻ: "Ở quê làm nương không đủ nuôi gia đình, còn đất ruộng thì quá ít nên thu nhập bấp bênh. Dù đi xa vất vả, chi phí sinh hoạt đắt đỏ, nhưng đó là lựa chọn để bảo đảm cuộc sống."

Thiếu đất sản xuất cũng là một trong những nguyên nhân trực tiếp dẫn đến tình trạng người dân phá rừng làm nương. Thực tế những năm qua, trên địa bàn tỉnh đã xảy ra không ít vụ vi phạm pháp luật về lâm nghiệp, nhiều trường hợp bị lực lượng chức năng xử lý, thậm chí khởi tố vì hành vi phá rừng lấy đất canh tác. Áp lực mưu sinh khiến một bộ phận dân cư buộc phải lựa chọn cách làm này. Chính vì vậy, nhiều hộ chưa thực sự mặn mà với chính sách giao đất, giao rừng của tỉnh, bởi họ lo ngại sau khi nhận đất rừng sẽ không còn diện tích để sản xuất, ảnh hưởng trực tiếp đến sinh kế gia đình.

Dù đã có nhiều nỗ lực khắc phục, tình trạng thiếu đất sản xuất trên địa bàn tỉnh vẫn còn phổ biến. Tính đến tháng 6/2025, toàn tỉnh có 11.087 hộ nghèo và cận nghèo thiếu đất sản xuất. Trong số này, 10.673 hộ thuộc khu vực nông thôn và 414 hộ ở khu vực thành thị. Đặc biệt, tại các xã vùng sâu, vùng xa, số hộ thiếu đất sản xuất là 9.761 hộ. Một số địa phương có tỷ lệ đồng bào dân tộc thiểu số thiếu đất sản xuất cao như: Khu vực các xã thuộc huyện Điện Biên Đông cũ (1.905 hộ), khu vực huyện Tuần Giáo cũ (1.897 hộ), khu vực huyện Tủa Chùa cũ (1.846 hộ), khu vực huyện Mường Ảng cũ (1.728 hộ)...

Đa phần đồng bào các dân tộc thiểu số có sinh kế gắn liền với sản xuất nông nghiệp và lâm nghiệp, vì vậy, đất đai vô cùng quan trọng. Việc bảo đảm quyền tiếp cận và sử dụng đất cho đồng bào dân tộc thiểu số là một trong những chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước. Trong đó Nghị quyết số 88/2019/QH14 ngày 18/11/2019 của Quốc hội khóa XIV, phê duyệt Đề án tổng thể phát triển kinh tế, xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2030 với mục tiêu đến năm 2025 sẽ giải quyết cơ bản tình trạng thiếu đất ở và đất sản xuất cho đồng bào dân tộc thiểu số. Chương trình đề ra mục tiêu đến năm 2025 có 90% hộ dân tộc thiểu số nghèo không có hoặc thiếu trên 50% đất sản xuất được giải quyết.

Tuy nhiên, với đặc thù địa hình, địa lý, việc giải quyết vấn đề đất sản cho người dân trên địa bàn tỉnh không dễ dàng. Để khắc phục tình trạng thiếu đất sản xuất cho người dân đòi hỏi sự nỗ lực, quyết tâm chính trị cao hơn nữa của cả hệ thống chính trị. Tại những địa phương không còn quỹ đất sản xuất, cần chú trọng hỗ trợ chuyển đổi nghề cho người dân. Đối với những khu vực có đất nhưng thiếu nước tưới, các cấp chính quyền cần quan tâm đầu tư công trình thủy lợi nhằm khai thác tối đa diện tích đất bỏ hoang... Qua đó, tạo sinh kế; hạn chế tình trạng di cư tự do, đốt rừng làm nương; giữ vững trật tự, an ninh - quốc phòng.