Trong nhóm sản phẩm OCOP mang đậm bản sắc địa phương, khẩu xén Mường Lay nổi bật nhờ hương vị truyền thống và cách làm thủ công đặc trưng. Không phải món ăn xa lạ, khẩu xén xuất hiện trong hầu hết lễ tết, đám cưới, cúng bản… Tận dụng giá trị văn hóa có sẵn và nhu cầu thị trường, nhiều hộ dân, cơ sở sản xuất ở Mường Lay đã đầu tư dây chuyền sấy, máy đóng gói, chuẩn hóa quy trình vệ sinh an toàn thực phẩm để mở rộng đầu ra cho sản phẩm.

Gắn bó với nghề làm khẩu xén, chị Lò Chúc Chi, Giám đốc Hợp tác xã (HTX) Hoa Ban Trắng (phường Mường Lay) khởi đầu chỉ với vài mẻ bánh thủ công. Từ đó, chị từng bước xây dựng thương hiệu và thành lập HTX, tập hợp các hộ phụ nữ trong phường cùng tham gia sản xuất. Giữ nguyên nguyên liệu truyền thống cùng cách làm đặc trưng, HTX từng bước cải tiến khâu chế biến, hoàn thiện sản phẩm, giúp khẩu xén có độ giòn, thơm và đồng nhất. Từ khi được chứng nhận OCOP 3 sao, đầu ra ổn định hơn, lượng tiêu thụ tăng lên đáng kể. Trước đây, sản lượng tiêu thụ khoảng 1 - 2 tấn/năm, nay trung bình đạt 35 tấn/năm. HTX cũng tạo thêm việc làm thời vụ cho hàng chục lao động địa phương.

Chị Lò Chúc Chi chia sẻ: “Khẩu xén vốn là món bánh truyền thống của người Thái, chúng tôi chỉ cố gắng làm sao để hương vị ấy được giữ nguyên mà chất lượng ổn định hơn. Khi tham gia OCOP, HTX có thêm định hướng về bao bì, tiêu chuẩn sản xuất nên sản phẩm dễ tiếp cận thị trường hơn. Vào các đợt cao điểm lễ tết, đơn hàng tăng mạnh, chị em trong phường có thêm thu nhập đáng kể...”.

Bên cạnh khẩu xén, khẩu chí chọp cũng là sản phẩm OCOP đặc trưng ở phường Mường Lay. Việc chuẩn hóa quy trình, đầu tư bao bì và xây dựng thương hiệu giúp các sản phẩm truyền thống không bị mai một, tạo giá trị kinh tế cho người làm nghề. Hiện nay, phường Mường Lay đang tiếp tục định hướng để người dân phát triển OCOP theo hướng dựa vào bản sắc, khai thác lợi thế văn hóa và mở rộng thị trường, qua đó tăng sức cạnh tranh cho sản phẩm địa phương.

Với diện tích tự nhiên rộng, phần lớn là đất sản xuất nông nghiệp, những năm gần đây xã Tuần Giáo đẩy mạnh tuyên truyền, vận động nhân dân chuyển đổi cơ cấu cây trồng và đổi mới phương thức canh tác. Các loại cây ngắn ngày trên đất dốc, hiệu quả thấp được thay thế bằng những cây trồng chủ lực có giá trị kinh tế cao như mắc ca, cà phê và một số loại cây ăn quả. Đến nay, toàn xã có gần 2.400ha mắc ca, hơn 609ha cà phê và hơn 67ha cây ăn quả các loại.

Ông Phạm Hữu Chiến, Phó Chủ tịch UBND xã Tuần Giáo cho biết: Mắc ca và cà phê được xác định là hai cây trồng chủ lực của địa phương. Vì vậy, xã khuyến khích người dân tham gia các mô hình liên kết, chú trọng chế biến sâu và xây dựng thương hiệu để nâng cao giá trị, tạo hướng phát triển bền vững cho sản phẩm. Hiện nay, xã có 16 sản phẩm OCOP, gồm 2 sản phẩm 4 sao và 14 sản phẩm 3 sao; phần lớn đều được chế biến từ mắc ca và cà phê. Giai đoạn tới, xã Tuần Giáo đặt mục tiêu mở rộng diện tích hai loại cây này lên khoảng 4.000ha, tạo điều kiện để phát triển thêm các sản phẩm đặc trưng của địa phương.

Cùng với phát triển vùng nguyên liệu và mở rộng sản phẩm OCOP từ lợi thế sẵn có, nhiều địa phương trong tỉnh đang chủ động triển khai các hoạt động hỗ trợ nhằm nâng cao chất lượng và khả năng cạnh tranh cho sản phẩm, bồi dưỡng kiến thức về quản lý, sử dụng nhãn hiệu tập thể cho các tổ hợp tác, hợp tác xã và hộ sản xuất. Đây là bước quan trọng giúp cơ sở nắm rõ quy trình, tiêu chuẩn trong quản lý thương hiệu, tránh tình trạng sử dụng sai quy định hoặc không bảo đảm quyền lợi của chủ sở hữu nhãn hiệu.

Tại một số xã, các hộ dân, chủ cơ sở sản xuất được tập huấn về cách xây dựng hệ thống nhận diện, gắn nhãn, kiểm soát chất lượng và quy trình đăng ký bảo hộ. Việc trang bị kiến thức này giúp các chủ thể OCOP hiểu và tuân thủ đúng quy định, nâng cao ý thức gìn giữ thương hiệu tập thể và chủ động hoàn thiện sản phẩm trước khi đưa ra thị trường. Ông Trần Hồng Quân, Chủ tịch UBND xã Na Sang, cho biết: Cuối tháng 11 vừa qua, xã đã phối hợp với Công ty Cổ phần Sở hữu công nghiệp Investip tổ chức tập huấn, bồi dưỡng chuyên sâu về kiến thức sở hữu trí tuệ, nhãn hiệu tập thể và các văn bản quản lý, sử dụng nhãn hiệu tập thể “Dứa quả Na Sang”. Đây là bước quan trọng giúp người dân nâng cao giá trị nông sản, thuận lợi hơn trong việc quảng bá, tiêu thụ và tham gia chương trình OCOP trong thời gian tới.

Không chỉ phối hợp đào tạo, bồi dưỡng về nhãn hiệu, các xã còn đẩy mạnh hoạt động xúc tiến thương mại, đưa sản phẩm tham dự hội chợ xúc tiến thương mại cho nông sản và sản phẩm OCOP, kết nối với các doanh nghiệp tiêu thụ lớn. Một số địa phương đang xây dựng bộ tiêu chí đánh giá sản phẩm đặc trưng theo hướng phù hợp từng vùng nguyên liệu, khuyến khích cơ sở đầu tư máy móc, đổi mới công nghệ chế biến nhằm cải thiện chất lượng và kéo dài thời gian bảo quản.

Với 138 sản phẩm OCOP (5 sản phẩm đạt 4 sao, 133 sản phẩm đạt 3 sao), trên cơ sở tiềm năng riêng có, tỉnh tiếp tục khuyến khích các địa phương và người dân phát triển mô hình kinh tế nông thôn; phát huy giá trị văn hóa bản địa, cảnh quan sinh thái và nông sản đặc trưng để gắn với du lịch cộng đồng, du lịch nông nghiệp; hình thành các vùng sản xuất tập trung gắn với chế biến sâu nhằm nâng cao giá trị sản phẩm. Qua đó, tạo động lực thúc đẩy phát triển sản phẩm OCOP, xây dựng thương hiệu, mở rộng thị trường, tạo việc làm và nâng cao thu nhập cho người dân.