ĐBP - Sau nhiều năm triển khai chương trình xây dựng nông thôn mới (NTM) đã góp phần thay đổi diện mạo nông thôn, nâng cao đời sống người dân trên địa bàn tỉnh. Tuy nhiên, từ ngày 1/7/2025, khi thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp, việc sáp nhập các xã, phường, thị trấn khiến nhiều đơn vị hành chính phải rà soát, đánh giá lại các tiêu chí. Hệ quả là nhiều xã từng đạt chuẩn NTM, NTM nâng cao nay mất chuẩn.

Tính đến hết tháng 6 năm 2025, toàn tỉnh có 2 đơn vị cấp huyện là thành phố Điện Biên Phủ và thị xã Mường Lay đủ điều kiện công nhận hoàn thành nhiệm vụ xây dựng NTM; 2 xã đạt chuẩn NTM kiểu mẫu; 5 xã đạt chuẩn NTM nâng cao; 54 trong tổng số 115 xã đạt chuẩn hoặc cơ bản đạt chuẩn NTM; 267 thôn, bản được công nhận đạt chuẩn và kiểu mẫu. Những con số ấy thể hiện bước tiến dài của một tỉnh miền núi biên giới vốn xuất phát điểm thấp, điều kiện còn nhiều khó khăn.

Tuy nhiên, kể từ ngày 1/7/2025, Điện Biên thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp, sau sáp nhập số xã trên toàn tỉnh giảm còn 42 xã thuộc diện thực hiện chương trình NTM. Việc sáp nhập mang lại hiệu quả quản lý, tinh gọn bộ máy, song đồng thời kéo theo nhiều thay đổi trong đánh giá, công nhận kết quả xây dựng NTM. Bởi khi địa giới hành chính, quy mô dân số, diện tích tự nhiên thay đổi, nhiều tiêu chí NTM trước đây đạt chuẩn không còn phù hợp.

Theo kết quả rà soát mới nhất, sau sáp nhập toàn tỉnh Điện Biên không còn xã nào đạt chuẩn NTM kiểu mẫu hoặc NTM nâng cao. Chỉ có 3 trong số 42 xã đạt đủ 19/19 tiêu chí và đang hoàn thiện hồ sơ để đề nghị công nhận lại đạt chuẩn; 7 xã đạt từ 15 - 18 tiêu chí; 23 xã đạt từ 10 - 14 tiêu chí và 9 xã đạt dưới 10 tiêu chí. Như vậy, nhiều xã từng đạt chuẩn nay lại trở về mức “chưa đạt” do thay đổi phạm vi, quy mô hành chính. Điều đó cho thấy, dù hệ thống cơ sở hạ tầng và đời sống người dân vẫn giữ được nền tảng phát triển trước đó, song về mặt hành chính, nhiều xã đã “mất chuẩn” do thay đổi quy mô, phạm vi đánh giá.

Xã Na Sang, huyện Mường Chà cũ trước khi sáp nhập được công nhận cơ bản đạt chuẩn NTM. Từ 1/7/2025, xã Na Sang mới được thành lập trên cơ sở sáp nhập 3 xã: Na Sang,  Ma Thì Hồ, Sa Lông và thị trấn Mường Chà. Đây đều là những xã chưa đạt chuẩn NTM, đời sống người dân còn nhiều khó khăn; các tiêu chí về hạ tầng, hộ nghèo, thu nhập còn thấp. Qua rà soát, sau sáp nhập xã Na Sang có 16/19 tiêu chí đạt chuẩn NTM.

Ông Trịnh Hoàng Thắng, Bí thư Đảng ủy xã Na Sang cho biết: Xã đặt mục tiêu đến năm 2030 đạt chuẩn NTM. Để đạt mục tiêu, xã đã tập trung kiện toàn tổ chức bộ máy, rà soát, đánh giá lại toàn bộ hiện trạng hạ tầng, kinh tế - xã hội của từng bản để có kế hoạch xây dựng NTM phù hợp. Trước mắt, xã ưu tiên hoàn thiện các tiêu chí về giao thông, trường học, cơ sở vật chất văn hóa và giảm nghèo bền vững. Chú trọng phát huy nội lực, huy động sức dân, lồng ghép hiệu quả các nguồn vốn hỗ trợ từ các chương trình mục tiêu quốc gia. Điều quan trọng là phải tạo được sự đồng thuận, thống nhất trong Nhân dân.

Sự “tụt hạng” này đặt ra bài toán trong việc tái cấu trúc, duy trì và phát triển các tiêu chí NTM trong bối cảnh mới. Bởi lẽ, sáp nhập hành chính không đơn thuần là cộng gộp địa giới, dân số hay hạ tầng của các đơn vị cũ, mà đòi hỏi sự đồng bộ trong quy hoạch, kết nối hạ tầng, quản lý xã hội, cũng như sự thống nhất trong ý chí, nhận thức và hành động của người dân. Thực tế cho thấy, ở nhiều xã sáp nhập, những tiêu chí về giao thông, điện, nước sạch, trường học, cơ sở vật chất văn hóa… từng đạt chuẩn theo quy mô cũ nay phải tính toán lại theo diện tích mở rộng.

Đối với đội ngũ cán bộ cơ sở, việc sáp nhập cũng tạo ra không ít khó khăn trong công tác lãnh đạo, quản lý. Các xã mới có quy mô dân số lớn hơn, địa bàn rộng hơn, cơ cấu dân tộc đa dạng hơn, khiến việc điều hành, tổ chức sản xuất và vận động nhân dân thực hiện các tiêu chí NTM trở nên phức tạp. Ở nhiều nơi, cơ sở vật chất hành chính chưa đáp ứng yêu cầu; việc sắp xếp, bố trí cán bộ, công chức sau sáp nhập vẫn trong quá trình hoàn thiện, ảnh hưởng nhất định đến tiến độ triển khai chương trình.

Trước thực tế đó, tỉnh xác định không chạy theo số lượng xã đạt chuẩn mà tập trung vào chất lượng và tính bền vững. Việc sáp nhập hành chính được coi là cơ hội để rà soát, đánh giá lại toàn diện các tiêu chí, từ đó xây dựng kế hoạch phù hợp, thực chất hơn. Tỉnh chỉ đạo các xã tiếp tục tuyên truyền, vận động nhân dân phát huy vai trò chủ thể trong xây dựng NTM; khuyến khích người dân tham gia giữ gìn vệ sinh môi trường, cải tạo cảnh quan, phát triển sản xuất, xây dựng đời sống văn hóa. Cùng với đó, các cấp ngành tập trung hoàn thiện quy hoạch, ưu tiên nguồn lực đầu tư hạ tầng thiết yếu, nhất là giao thông, trường học, điện, nước sinh hoạt, công trình văn hóa - những tiêu chí có tác động trực tiếp đến đời sống người dân.

Mặc dù gặp không ít khó khăn, nhưng chặng đường xây dựng NTM của Điện Biên sau sáp nhập hành chính vẫn đang được tiếp tục với tinh thần chủ động. Việc “mất chuẩn” không làm chậm lại quyết tâm của các cấp, các ngành và người dân, mà ngược lại trở thành động lực để toàn tỉnh rà soát, điều chỉnh, hướng tới mục tiêu nông thôn phát triển toàn diện, bền vững hơn. Từ nền tảng đã có, cùng sự đồng thuận của người dân và sự chỉ đạo quyết liệt của chính quyền, Điện Biên hoàn toàn có thể kỳ vọng rằng quá trình “tái đạt chuẩn” sẽ nâng tầm chất lượng nông thôn, hướng đến mục tiêu phát triển bền vững.