Trước năm 2020, canh tác trên nương là nguồn sinh sống và thu nhập chính của đa số hộ dân bản Xẻ. Thế nhưng, sau nhiều năm canh tác liên tục, đất nương dần cằn cỗi, năng suất cây ngô, cây lúa cũng theo đó giảm dần. Bên cạnh đó, là những tác động tiêu cực đến rừng bởi tập quán sản xuất trên nương, như: Nguy cơ cháy rừng từ đốt nương, làm nương lấn sang diện tích rừng…

Trước thực trạng đó, một số hộ gia đình tiên phong mạnh dạn từ bỏ nương, chuyển sang canh tác trên đất nông nghiệp bằng các loại cây trồng có giá trị kinh tế cao hơn. Trong đó, trồng sắn cao sản được xem là giải pháp phù hợp và hiệu quả.

Là một trong những hộ có diện tích trồng sắn nhiều của bản, gia đình ông Lò Văn Cương hiện có khoảng 3ha sắn cao sản. Ông Cương bảo, trồng sắn cao sản cho thu nhập cao hơn hẳn trồng ngô, lúa trên nương. Mỗi héc ta sắn cho năng suất từ 6 - 7 tấn/ha. Với giá bán trung bình khoảng 1.200 đồng/kg sắn tươi, sau khi trừ chi phí mỗi héc ta cho gia đình ông thu nhập trên 30 triệu đồng.

Thấy rõ hiệu quả từ mô hình này, nhiều hộ dân trong bản đã làm theo. Đến nay, 100% hộ dân bản Xẻ đều có diện tích trồng sắn. Từ 10ha năm 2020 đến nay tổng diện tích sắn của bản Xẻ đã tăng lên 55ha. Cây sắn nay đã trở thành cây trồng chủ lực, đóng vai trò quan trọng trong công cuộc xóa đói giảm nghèo tại địa phương.

Việc từ bỏ dần tập quán canh tác trên nương đồng nghĩa với việc diện tích rừng ở bản Xẻ ngày càng tăng. Bản hiện nay được giao quản lý, bảo vệ hơn 715ha rừng; trong đó, khoảng 520ha rừng được chi trả tiền dịch vụ môi trường rừng, tăng hơn 30ha so với năm 2020. Được bảo vệ tốt, rừng cũng mang lại nhiều nguồn lợi cho người dân nơi đây, nhất là nguồn thu nhập từ lâm sản phụ. 

Đến bản Xẻ thời gian này, hình ảnh dễ dàng bắt gặp nhất là sắc vàng ruộm của những sạp măng người dân phơi ven đường. Theo người dân nơi đây, "mùa măng" có hai giai đoạn chính: Mùa măng đắng từ tháng 12 đến tháng 4, và mùa măng tre vào cuối hè, thu (từ tháng 6 đến tháng 10). Măng đắng được người dân địa phương và du khách ưa chuộng, trong khi măng tre thường được chế biến thành măng khô để bán cho thương lái.

Mặc dù chỉ mang tính thời vụ, song mùa măng lại được xem là mùa kiếm tiền của nhiều hộ gia đình ở bản Xẻ.

“Vào mùa măng, mỗi ngày tôi đào được khoảng 10 - 20kg, chủ yếu là măng tre. Nếu bán củ tươi giá tùy thời điểm, đầu mùa sẽ được giá cao, vào chính vụ có giá khoảng 5.000 đồng/kg. Còn nếu phơi khô có giá bán cao hơn, từ 110 – 120 nghìn đồng/kg. Mặc dù giá măng khô khá cao, nhưng làm ra đến đâu đều được thương lái thu mua hết đến đó. Nếu chịu khó thì cũng có thêm thu nhập cải thiện cuộc sống” – chị Lò Thị Soạn người dân bản Xẻ bộc bạch.

Nhận thức rõ giá trị của rừng, người dân bản Xẻ luôn ý thức được việc khai thác phải đi đôi với bảo vệ, tái sinh. Các loại lâm sản phụ không bị tận diệt mà được khai thác một cách chọn lọc, giữ lại những cây măng non để phát triển thành khóm lớn. Mỗi hộ dân đều được giao trách nhiệm quản lý và ký cam kết bảo vệ phần diện tích rừng được phân công. Để khai thác lâu dài, người dân giữ lại một phần để măng phát triển, thậm chí một số hộ còn mang giống tre, nứa về trồng gần nhà để dễ chăm sóc, thu hoạch, tạo sinh kế bền vững.

Ông Nguyễn Đắc Viên, Kiểm lâm viên phụ trách địa bàn xã Mường Nhà cho biết: Ngoài tổ chức theo kế hoạch, lực lượng kiểm lâm xã còn thường xuyên phối hợp, lồng ghép với các chương trình, hoạt động của xã, bản để tuyên truyền về công tác quản lý bảo vệ rừng. Trong đó có các quy định về khai thác lâm sản phụ ngoài gỗ. Việc khai thác đảm bảo phù hợp theo khả năng đáp ứng của tài nguyên rừng thực tế, không để dẫn tới một số lâm sản phụ bị khai thác cạn kiệt, tuyệt chủng, mất cân bằng sinh thái. Người dân khi vào rừng khai thác không được chặt phá cây rừng bừa bãi, không được hạ đổ cây rừng; không được đem lửa vào rừng gây cháy rừng.

Không còn phụ thuộc vào nương rẫy, người dân bản Xẻ ngày càng đa dạng hóa các mô hình kinh tế. Ngoài sắn, bản hiện có 17ha trồng lúa nước; khoảng 10ha cây trồng khác như mắc ca, cà phê, dứa...

Nhờ những chuyển biến tích cực, tỷ lệ hộ nghèo bản Xẻ giảm qua từng năm. Từ gần 20 hộ nghèo vào năm 2020, đến nay chỉ còn 6 hộ.