Trở lại bản Cáy, xã Nà Tấu những ngày cuối năm trên con đường bê tông trải dài, những tán rừng xanh mướt phủ bóng mát dẫn lối vào bản như minh chứng cho nỗ lực gìn giữ của người dân nơi đây. Trưởng bản Lò Văn Thơi cho biết, hơn 120ha rừng được giao cho cộng đồng đã trở thành trách nhiệm chung của từng hộ gia đình. Người dân phân công tuần tra theo nhóm, ghi chép diễn biến rừng và kịp thời thông tin cho lực lượng chức năng nếu nhận thấy điều bất thường.
Theo ông Lò Văn Thơi, cùng với ý thức trách nhiệm ngày càng nâng lên, bà con thấy rõ lợi ích thiết thực từ rừng. Nguồn tiền chi trả dịch vụ môi trường rừng được nhận đều đặn giúp cuộc sống các hộ thêm phần khấm khá. Nhiều gia đình có điều kiện sửa nhà, sắm dụng cụ phục vụ sản xuất, đầu tư cho con học hành.
Cũng từ việc gìn giữ tốt rừng ban, giá trị của những cây ban cổ đã mở ra cơ hội phát triển mới cho người dân Nặm Cứm. Vẻ đẹp tự nhiên hòa quyện với không gian văn hóa đặc trưng giúp Nặm Cứm trở thành điểm đến thu hút du khách muốn khám phá vùng đất Tây Bắc.
Ông Mùa A Lầu, Trưởng bản Nặm Cứm chia sẻ: Rừng ban là tài sản chung của bản nên mỗi gia đình đều có trách nhiệm gìn giữ. Đặc biệt, từ khi có chủ trương phát triển du lịch cộng đồng, người dân càng ý thức hơn trong việc chăm sóc rừng. Bà con dọn vệ sinh lối vào bản, sửa sang nhà cửa, giữ gìn phong tục, luyện tập các tiết mục văn nghệ và những món ăn đặc trưng phục vụ khách. Một số hộ mạnh dạn đăng ký làm homestay, kỳ vọng rừng ban sẽ mang đến nguồn thu mới, ổn định và lâu dài.
Thực tế cho thấy, công tác giữ rừng tại cơ sở trước đây gặp không ít khó khăn do thiếu lực lượng tại chỗ cũng như ý thức bảo vệ rừng chưa đồng đều. Nhờ đẩy mạnh tuyên truyền, phân công rõ trách nhiệm và vận động người dân tham gia tự quản, diện tích rừng ở nhiều nơi đã được bảo vệ tốt hơn. Ông Nguyễn Hữu Đại, Chủ tịch UBND xã Mường Chà cho biết: Cấp ủy, chính quyền và lực lượng kiểm lâm thường xuyên phối hợp chặt chẽ với cộng đồng để hướng dẫn kỹ thuật, xây dựng quy ước bảo vệ rừng, duy trì các tổ tuần tra, khuyến khích người dân phát triển sinh kế gắn với rừng. Cách làm này giúp bà con thấy rõ vai trò của mình trong việc giữ gìn rừng ngay từ thôn bản.
Tại khu vực các bản thuộc xã Pa Tần cũ (nay thuộc xã Mường Chà), khi người dân được giao quản lý theo nhóm hộ, nhiều diện tích rừng dần được phục hồi nhờ khoanh nuôi tái sinh và giảm thiểu tác động tiêu cực vào rừng. Các tổ bảo vệ rừng của thôn bản duy trì hoạt động kết hợp tuần tra với việc trao đổi kinh nghiệm nhận biết cây tái sinh, chăm thảm thực bì và giữ nguồn nước tại các khe suối. Nhờ sự chung tay của cộng đồng, nhiều khoảnh rừng trước đây thưa thớt nay đã dày tán trở lại, góp phần cải thiện môi trường sống cho người dân trong khu vực.
Theo ông Nguyễn Hữu Đại, người dân trên địa bàn gắn bó với rừng từ lâu nên khi được giao quản lý, họ chủ động hơn trong bảo vệ, gìn giữ từng cây, từng vạt rừng. Các hộ tham gia bảo vệ rừng được hưởng tiền dịch vụ môi trường rừng, hỗ trợ tập huấn về khoanh nuôi, phát dọn thực bì và phòng cháy chữa cháy rừng theo phương châm “bản tự quản, dân tự làm”. Nhờ vậy, xã Mường Chà trở thành một trong những khu vực có diện tích rừng được duy trì ổn định.
Có thể nói, việc giao rừng cho cộng đồng và duy trì các mô hình tự quản ở cơ sở đã tạo tiền đề quan trọng để chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng phát huy hiệu quả. Cách làm này khuyến khích người dân gắn bó hơn với diện tích rừng được giao và chủ động bảo vệ rừng như một phần sinh kế của gia đình. Theo thống kê, đến hết quý III/2025, tỉnh đã thực hiện chi trả tiền dịch vụ môi trường rừng năm 2024 cho 6.394 chủ rừng với tổng số tiền 165,124 tỷ đồng, đạt 98% kế hoạch. Công tác chi trả tiền còn tồn các năm trước cũng đã hoàn thành cho 428 chủ rừng với số tiền 4,738 tỷ đồng.
Ông Trần Đức Quyền, Phó trưởng phòng Quản lý bảo vệ rừng, Chi cục Kiểm lâm (Sở Nông nghiệp và Môi trường) cho biết: Việc triển khai chính sách dịch vụ môi trường rừng đến từng chủ rừng đã giúp nâng cao ý thức và trách nhiệm của người dân trong quản lý, bảo vệ rừng. Nhờ đó, số vụ phá rừng giảm rõ rệt, cộng đồng thôn bản chủ động phối hợp với lực lượng kiểm lâm trong tuần tra, phát hiện vi phạm. Nhiều địa phương từng được xem là điểm nóng về phá rừng làm nương nay đã tập trung bảo vệ rừng, chăm giữ từng diện tích được giao.