Diễn biến chính vụ việc

Các luật sư của ông Donald Trump cho biết, BBC đã vi phạm luật pháp bang Florida khi chỉnh sửa một đoạn video clip trong phim tài liệu Panorama năm 2024, phát sóng chỉ một tuần trước cuộc bầu cử tổng thống Mỹ vào tháng 11-2024, tạo ra hiểu lầm trong dư luận cho rằng ông Donald Trump đã khuyến khích người ủng hộ mình bạo loạn tại Đồi Capitol vào tháng 1-2021, sau khi ông thất bại trong cuộc bầu cử tổng thống trước ông Joe Biden.

Trong phim tài liệu của BBC, ông Donald Trump được cho là đã có một bài phát biểu nhiệt huyết trước khi kết quả bầu cử được xác nhận tại Washington, D.C., trong đó ông nói “Chúng ta sẽ chiến đấu hết mình” sau khi nói với những người ủng hộ rằng “Chúng ta sẽ đi đến Điện Capitol”.

Hai câu nói này cách nhau đúng 54 phút trong bài phát biểu của ông Donald Trump. Tuy nhiên, các biên tập viên BBC đã ghép hai câu không liên quan này lại với nhau, làm cho người xem có cảm giác như ông đang khuyến khích những người ủng hộ mình nổi loạn.

Tuần này, ông Alejandro Brito, luật sư riêng của ông Donald Trump, đã yêu cầu BBC rút lại bộ phim tài liệu mà theo ông là chứa những chỉnh sửa “ác ý và bôi nhọ” và yêu cầu bồi thường “một cách thỏa đáng cho Tổng thống Donald Trump về những thiệt hại đã gây ra”. Thời hạn phản hồi cho BBC là ngày 14-11 (giờ Mỹ), nếu không, theo luật sư Brito, ông sẽ “không còn lựa chọn nào khác ngoài việc thực thi các quyền hợp pháp và công bằng”, bao gồm cả việc “đệ đơn kiện đòi bồi thường thiệt hại”.

Theo Al Jazeeza, Chủ tịch BBC Samir Shah đã đưa ra lời xin lỗi công khai về sai lầm liên quan đến việc biên tập bài phát biểu của ông Donald Trump. Tổng Giám đốc BBC Tim Davie và Giám đốc điều hành mảng Tin tức Deborah Turness cũng đã đệ đơn từ chức.

Khó chứng minh tội danh theo luật pháp Mỹ

Emma Thompson, luật sư quản lý danh tiếng tại Công ty luật Keystone Law của Anh, cho biết, về mặt kỹ thuật, ông Donald Trump có lý lẽ vững chắc chống lại BBC. “Nếu bạn cắt một video và gộp hai bình luận lại để dẫn dắt một câu chuyện, thì đó chính xác là bôi nhọ người khác”.

Tuy nhiên, các chuyên gia truyền thông cho biết, theo luật pháp Mỹ, những nhân vật của công chúng như ông Donald Trump thường rất khó thắng trong các vụ kiện do bị bôi nhọ. David Erdos, giáo sư luật tại Đại học Cambridge, cho biết tòa án Mỹ trước tiên sẽ phải xác định xem nên gán cho những thông tin được công bố đó có ý nghĩa gì, sau đó sẽ xác nhận hoặc bác bỏ tuyên bố của ông Donald Trump rằng thông điệp truyền tải qua đoạn clip đã bị chỉnh sửa là sai lệch.

Trái ngược với luật pháp Anh, nơi các vụ kiện tương tự dựa trên việc thông tin được công bố có sai hoặc gây hiểu lầm hay không, tại Mỹ, nguyên đơn phải chứng minh không chỉ thông tin đó sai mà còn có “việc cố ý bỏ qua sai trái”. Nói cách khác, luật pháp Mỹ yêu cầu phải chứng minh hành vi ác ý, điều này đặt ra “tiêu chuẩn cực kỳ cao” cho việc kiện tội danh bôi nhọ người khác. Theo giáo sư Erdos, người ta phải chứng minh có sự tồn tại của hành vi dối trá hoặc họ (BBC) đã cố tình phớt lờ khi biết có hành vi dối trá trong đưa tin.

“Ngay cả khi điều gì đó thực sự mang tính bôi nhọ, khiếu nại đó vẫn sẽ bị bác bỏ, trừ khi bạn có thể chứng minh rằng người viết biết thông tin đó là sai”, giáo sư Erdos nhấn mạnh. Theo luật sư Thompson, “Bạn không thể chứng minh người khác đang nghĩ gì, trừ khi bạn có bằng chứng xác thực như email hoặc ghi chú cuộc họp. Bạn phải chứng minh hành vi đó là cố ý và bạn phải chứng minh hành vi đó nhằm mục đích gây tổn hại đến danh tiếng hoặc tài chính của người bị hại”.

Có dễ để chứng minh “tổn hại danh tiếng”?

Các luật sư của ông Donald Trump tuyên bố, chương trình phát sóng của BBC đã gây ra “tổn hại lớn về tài chính và danh tiếng” cho Tổng thống Donald Trump và yêu cầu công ty Anh phải xin lỗi và thanh toán “bồi thường thỏa đáng cho những thiệt hại đã gây ra”.

Việc chứng minh tổn hại danh tiếng do một ấn phẩm hoặc chương trình phát sóng gây ra sẽ dễ dàng hơn nếu liên quan đến tổn thất tài chính. Theo luật sư Thompson, “Một công ty có thể tuyên bố mất hợp đồng vì một bài báo”, nhưng việc xác định liệu vị thế của một tổng thống Mỹ có bị tổn hại hay không sẽ khó khăn hơn nhiều. Tuy nhiên, bà cho biết, ông Donald Trump sẽ coi thời điểm công bố là một yếu tố có lợi cho mình. BBC đã phát sóng bộ phim tài liệu này ngay trước cuộc bầu cử tổng thống Mỹ vào tháng 11-2024, và đội ngũ pháp lý của ông Donald Trump lập luận rằng đây rõ ràng là một nỗ lực nhằm tác động đến kết quả của cuộc bầu cử.

Gavin Phillipson, giáo sư luật tại Đại học Bristol, cho biết theo luật pháp Mỹ, nguyên đơn cũng phải chứng minh khiếu nại về tổn hại danh tiếng của mình bằng cách chỉ ra “có bao nhiêu người đã nghe hoặc xem ấn phẩm của phương tiện truyền thông có liên quan”.

Có khả quan hơn khi khởi kiện ở Anh?

Vụ việc có thể được đưa ra tòa án Anh, nơi đặt ra tiêu chuẩn thấp hơn, nhưng sẽ khó có thể thắng được số tiền tương đương với số tiền mà người khiếu nại thành công ở Mỹ. Phillipson cho biết số tiền 1 tỷ USD mà ông Donald Trump đề xuất là “vô lý” và sẽ không được tòa án Anh chấp nhận, nơi mức bồi thường tối đa được ghi nhận trong các trường hợp tương tự là 350.000 bảng Anh (tương đương 461.000 USD).  

Đây không phải lần đầu tiên ông Donald Trump đòi bồi thường từ các hãng truyền thông lớn. Năm 2024, ông Donald Trump kiện CBS và đòi bồi thường thiệt hại 20 tỷ USD với cáo buộc rằng đài này cắt ghép sai lệch cuộc phỏng vấn với đối thủ tranh cử Phó Tổng thống Mỹ Kamala Harris để có lợi cho Đảng Dân chủ trước cuộc bầu cử năm 2024. Ông Donald Trump cũng kiện ABC News về việc phỉ báng liên quan đến những bình luận trên sóng của người dẫn chương trình George Stephanopoulos rằng ông Trump “bị phát hiện có hành vi cưỡng hiếp” nhà văn E Jean Carroll.

Bài học nào từ câu chuyện giữa ông Donald Trump và BBC?

Từ câu chuyện giữa ông Donald Trump và BBC, có thể thấy câu chuyện cắt xén, chỉnh sửa tương tự cũng không phải là hiếm ở Việt Nam. Một trong những ví dụ tiêu biểu cho tình trạng này là việc Hoa hậu Khánh Vân từng phải lên tiếng vì một phát ngôn cũ từ năm 2020 bị cắt cúp với nội dung dễ gây hiểu lầm và lan truyền mạnh trên mạng xã hội. Cụm từ bị tách khỏi bối cảnh đầy đủ đã làm thay đổi hoàn toàn ý nghĩa, gây ra làn sóng chỉ trích và ảnh hưởng nghiêm trọng đến danh dự và uy tín của cô.

Đã có những trường hợp cơ quan báo chí phải tổ chức đi xin lỗi do “vô tình” cắt cúp ở những chỗ không được phép. Tình trạng báo chí - truyền thông vì mục đích câu view, tạo hiệu ứng, hoặc thậm chí là dẫn dắt dư luận, cắt xén, sửa chữa, hoặc ghép các phát ngôn của những nhân vật và người được phỏng vấn có tên tuổi, đang là một vấn đề đáng được nhắc đến như một lời cảnh báo: Rất có thể trong tương lai sẽ có nhiều trường hợp phải đối mặt với những vụ kiện tương tự.

Mặc dù tranh cãi pháp lý giữa ông Donald Trump và các hãng truyền thông còn chưa có kết quả cụ thể, đây cũng là một hồi chuông cảnh báo đối với đội ngũ làm báo, cả về khía cạnh đạo đức nghề nghiệp và pháp lý. Về khía cạnh nghề nghiệp, việc biên tập tùy tiện, cố ý làm sai lệch thông điệp gốc là hành vi vi phạm nghiêm trọng các quy tắc, đạo đức báo chí, không đảm bảo tính chân thực và khách quan trong tác nghiệp của người làm báo.

Về khía cạnh pháp lý, hành vi sửa chữa, cắt xén tác phẩm dưới bất kỳ hình thức nào gây phương hại đến danh dự và uy tín của tác giả đều có thể bị phạt tiền và buộc phải cải chính công khai. Nếu việc cắt ghép, chỉnh sửa làm sai lệch nội dung nhằm vu khống, xâm hại uy tín, danh dự, nhân phẩm của cá nhân, tổ chức, người vi phạm còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội "Làm nhục người khác".

Trước những tiền lệ kiện tụng gần đây giữa Tổng thống Donald Trump và các hãng tin lớn, cùng với sự gia tăng nhận thức về quyền cá nhân và các quy định pháp luật trong nước, các cơ quan báo chí - truyền thông cần hết sức cẩn trọng khi sử dụng những phát ngôn chính thức của các yếu nhân và nội dung phỏng vấn để không xảy ra những vụ việc tương tự.