ĐBP - Trong dòng chảy hội nhập và phát triển, văn hóa được xác định là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu vừa là động lực phát triển bền vững. Với Điện Biên - vùng đất giàu bản sắc, nơi hội tụ 19 dân tộc cùng sinh sống, việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa các dân tộc không chỉ là trách nhiệm lịch sử mà còn là yêu cầu cấp thiết để tạo động lực phát triển kinh tế - xã hội, du lịch. Tuy nhiên, để làm được điều đó, cần có cơ chế, chính sách đồng bộ, vừa bảo tồn vừa khai thác hiệu quả, gắn với mục tiêu phát triển toàn diện của tỉnh.

Nền tảng của mọi chiến lược phát triển dựa trên văn hóa phải bắt đầu từ công tác bảo tồn. Đây là nhiệm vụ vừa cấp bách, vừa lâu dài, đòi hỏi sự đầu tư bài bản và tầm nhìn chiến lược. Bởi vậy, đối với di sản văn hóa vật thể tại Điện Biên, trọng tâm là Di tích lịch sử quốc gia đặc biệt Chiến trường Điện Biên Phủ. Việc triển khai dự án bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị của quần thể di tích này không chỉ là trách nhiệm với lịch sử mà còn tạo ra “địa chỉ đỏ” độc nhất vô nhị trên bản đồ du lịch Việt Nam và thế giới. Cùng với đó, việc tiếp tục nghiên cứu, bổ sung các điểm di tích thành phần, xây dựng công trình tâm linh ý nghĩa như Đền thờ Đức thánh Trần sẽ làm giàu thêm giá trị, tạo sự kết nối liền mạch giữa quá khứ và hiện tại.

Để di sản “cất lời”, việc ứng dụng công nghệ là tất yếu. Các dự án phần mềm thuyết minh tự động tại Bảo tàng và các điểm di tích là một bước tiến lớn, góp phần nâng cao trải nghiệm cho du khách và giúp câu chuyện lịch sử được lan tỏa một cách sống động. Song song với đó, công tác kiểm kê, lập hồ sơ khoa học cho các di tích cấp quốc gia, cấp tỉnh và di chỉ khảo cổ học trên toàn tỉnh cần được đẩy mạnh. Việc sưu tầm, bổ sung tài liệu, hiện vật quý hiếm, đặc biệt là liên quan đến Chiến dịch Điện Biên Phủ và văn hóa các dân tộc sẽ làm dày thêm kho tàng di sản của tỉnh.

Nếu di sản vật thể là dấu ấn lịch sử hữu hình thì di sản văn hóa phi vật thể chính là “mạch nguồn” của đời sống văn hóa các dân tộc. Toàn tỉnh cần tiếp tục công tác kiểm kê hằng năm, lựa chọn di sản tiêu biểu để lập hồ sơ đề nghị công nhận cấp quốc gia, từ đó có cơ sở bảo vệ và phát huy di sản. Những di sản đã được UNESCO vinh danh, như “Nghệ thuật Xòe Thái” cần được duy trì, nhân rộng, trở thành niềm tự hào và sản phẩm văn hóa đặc trưng. Trái tim của di sản phi vật thể chính là các nghệ nhân - những “báu vật sống”. Việc xét tặng danh hiệu “Nghệ nhân nhân dân”, “Nghệ nhân ưu tú” cùng các chính sách hỗ trợ kịp thời không chỉ là sự ghi nhận mà còn là nguồn động viên to lớn để họ tiếp tục cống hiến, trao truyền tri thức. Chương trình bảo tồn trang phục truyền thống, phục dựng lễ hội, bảo tồn ngôn ngữ và chữ viết của các dân tộc thiểu số như Cống, Si La... cần được thực hiện bền bỉ, tránh nguy cơ mai một trong dòng chảy của đời sống hiện đại.

Bảo tồn không phải “đóng băng” di sản mà để phát huy giá trị, phục vụ đời sống đương đại. Bởi vậy, việc phục dựng và duy trì tổ chức thường xuyên các lễ hội tiêu biểu như Lễ hội Hoa Ban (hàng năm) hay Ngày hội Văn hóa, Thể thao và Du lịch các dân tộc tỉnh (2 năm một lần) đã chứng tỏ hiệu quả trong việc thu hút khách du lịch và quảng bá hình ảnh Điện Biên. Đồng thời, cần đưa văn hóa thấm sâu vào đời sống cộng đồng. Các hoạt động như chiếu phim lưu động, biểu diễn nghệ thuật, sản xuất phim, phóng sự giới thiệu văn hóa các dân tộc, đặc biệt là lồng tiếng dân tộc thiểu số, sẽ giúp nâng cao mức hưởng thụ văn hóa của người dân, nhất là ở vùng sâu, vùng xa. Việc xây dựng hệ thống thư viện, tủ sách cộng đồng và không gian sáng tạo sẽ góp phần vun đắp văn hóa đọc, nâng cao dân trí.

Mọi chính sách sẽ chỉ nằm trên giấy nếu không có những con người đủ tâm, đủ tầm để thực thi. Do đó, công tác đào tạo, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cũng là yếu tố then chốt. Cần quan tâm đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ văn hóa từ tỉnh đến cơ sở, đặc biệt ưu tiên cán bộ là người dân tộc thiểu số, những người am hiểu sâu sắc văn hóa bản địa. Vai trò của các nghệ nhân một lần nữa cần được nhấn mạnh. Cần có cơ chế khuyến khích, hỗ trợ họ mở các lớp truyền dạy di sản trong cộng đồng, đảm bảo dòng chảy văn hóa không bị đứt đoạn. Đây là cách bảo tồn sống động và bền vững nhất, khi thế hệ trẻ được trực tiếp lĩnh hội tri thức từ những người nắm giữ tinh hoa.

Để văn hóa thực sự trở thành ngành kinh tế, cần có cơ chế thu hút đầu tư, xã hội hóa mạnh mẽ. Tỉnh cần xây dựng chính sách đột phá khuyến khích tổ chức, cá nhân đầu tư du lịch cộng đồng, như homestay, farmstay. Đồng thời, tiếp tục hỗ trợ các bản văn hóa du lịch có khả năng đón du khách; lựa chọn hỗ trợ xây dựng thôn, bản giàu bản sắc văn hóa, có tiềm năng phát triển du lịch cộng đồng. Ngoài ra, tiếp tục phát triển sản vật, đặc sản địa phương gắn với chương trình mỗi xã một sản phẩm thành hàng hóa phục vụ phát triển du lịch, trong đó ưu tiên chú trọng sản phẩm OCOP. Khi người dân trở thành chủ thể của hoạt động du lịch, họ sẽ có ý thức sâu sắc hơn trong việc gìn giữ bản sắc văn hóa của chính mình, bởi đó chính là “cần câu cơm” giúp họ xóa đói giảm nghèo, cải thiện cuộc sống.

Văn hóa không chỉ là “hồn cốt” dân tộc mà còn là nguồn lực nội sinh mạnh mẽ cho sự phát triển bền vững. Với chiến lược bài bản, có tầm nhìn xa và sự đầu tư đúng đắn, tỉnh ta hoàn toàn có thể “đánh thức” kho tàng văn hóa vô giá của mình. Việc xây dựng và thực thi hiệu quả hệ thống cơ chế, chính sách đồng bộ sẽ tạo ra đòn bẩy, biến tiềm năng văn hóa thành động lực phát triển kinh tế - xã hội, đưa du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, và quan trọng hơn cả là nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho nhân dân. Với cách làm bài bản và đầy tâm huyết, Điện Biên đang từng bước khẳng định vai trò trung tâm của văn hóa trong tiến trình phát triển toàn diện, khơi dậy nội lực, vun đắp khát vọng vươn lên từ chính nền tảng truyền thống hào hùng và bản sắc độc đáo của mình.