Nằm nép mình giữa khung cảnh sơn thủy hữu tình của bản Mường Luân 1, tháp cổ như bừng sức sống mới: Rêu phong được bóc tách, các mảng hoa văn được khôi phục, lối vào bê tông sạch sẽ, nhà tiếp đón được dựng lên hòa hợp với cảnh quan. Trong sắc nắng miền non cao, bóng tháp hiện lên vừa cổ kính vừa tươi mới, mở ra cơ hội để nơi đây trở thành không gian trải nghiệm độc đáo cho du khách yêu văn hóa – lịch sử và khám phá những giá trị nguyên sơ của cộng đồng người Lào vùng cao.

Tháp Mường Luân được xây dựng từ thế kỷ XVI, mang dáng bút tháp thanh thoát, cao khoảng 15m, chia thành ba phần cân đối: Chân, thân và ngọn. Chân tháp vuông vức, thân tháp thuôn dần về phía đỉnh, gợi hình ảnh một thiếu nữ Lào duyên dáng, đầu hướng về Việt Nam, lưng tựa đất Lào – biểu tượng sâu sắc cho mối giao hòa văn hóa hai nước suốt hàng trăm năm.

Hoa văn trên thân tháp là dấu ấn làm nên vẻ đẹp riêng có. Những cặp rồng nhỏ uốn lượn, cánh sen cách điệu, hình mặt trời gắn gương phản chiếu ánh sáng bốn phương… được tạo tác bằng đất nung pha sắc đỏ, nâu, xám. Tất cả mang lại vẻ cổ kính, mộc mạc nhưng đầy khí chất, phản ánh sự tài hoa của những người thợ vùng cao xưa biết tận dụng gạch, vôi, cát, mật mía – những vật liệu hoàn toàn bản địa – để dựng nên công trình trường tồn qua thời gian.

Không dừng ở giá trị thẩm mỹ, tháp Mường Luân còn là nguồn tư liệu quý để nghiên cứu về kiến trúc và tín ngưỡng của người Lào cổ ở Việt Nam. Kỹ thuật xây dựng thủ công, vật liệu địa phương và cấu trúc bút tháp độc đáo đã minh chứng cho trình độ kỹ thuật vượt bậc của cư dân miền núi từ hàng trăm năm trước. Ngày 9/2/1991, tháp được Bộ Văn hóa – Thông tin (nay là Bộ VH-TT&DL) xếp hạng Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp Quốc gia.

Ông Lò Văn Khánh, Chánh Văn phòng HĐND - UBND xã Mường Luân cho biết: Theo nhiều người lớn tuổi tại Mường Luân kể lại, trước kia, cạnh tháp còn có một ngôi chùa ba gian, rộng 6m, dài 12m – trung tâm sinh hoạt tín ngưỡng của cộng đồng người Lào ở vùng Mường Luân. Ngôi chùa nay chỉ còn nền móng, nhưng những ký ức về lễ hội năm xưa thì vẫn nguyên vẹn trong lòng người lớn tuổi ở Mường Luân.

Trong lễ chính, tượng Phật được rước từ chùa ra chân tháp để làm lễ tắm bằng nước cỏ ngũ sắc. Tiếng kinh cầu vọng giữa không gian núi rừng, hòa cùng mùi hương thảo mộc, khiến không chỉ người trong bản mà cả du khách cũng cảm nhận được sự linh thiêng lan nhẹ trong làn gió.

Các cụ cao niên kể rằng những ngày ấy, cả bản rộn ràng chuẩn bị. Nhà nấu nước thơm, nhà chuẩn bị lễ vật, thanh niên sửa sang kiệu rước, trẻ nhỏ háo hức chạy theo đoàn người lớn. Lễ hội không chỉ là nghi lễ tâm linh, mà còn là ngày hội đoàn kết, nơi cộng đồng quây quần, sẻ chia niềm vui và gửi gắm ước vọng cho mùa mới. Ngày chính hội, tiếng cười rộn rã hòa cùng tiếng trống, tiếng khèn trong những tiết mục múa lăm vông, trò chơi kéo co, đẩy gậy, té nước… tạo nên bầu không khí náo nhiệt, gắn kết cộng đồng.

Tháng 4/2025 đánh dấu bước ngoặt khi lễ hội Bun Huột Nặm – Tết té nước truyền thống của người Lào ở Mường Luân được phục dựng sau gần nửa thế kỷ gián đoạn. Phần lễ mở đầu trên dòng sông Mã, nơi tượng Phật được khiêng xuống sông làm lễ tắm bằng nước thảo mộc. Dòng nước trong mát như gột rửa những điều muộn phiền, gửi gắm khát vọng cho mùa màng tốt tươi, cuộc sống bình an.

Phần hội sôi động với những điệu lăm vông truyền thống, lời ca dân gian da diết, cùng các trò chơi dân gian như tung còn, tó má lẹ, rắn bắt ngóe, rùa ấp trứng… Nghi thức buộc chỉ cổ tay và té nước cầu may đã thu hút đông đảo người dân và du khách, tạo nên khung cảnh náo nức và đầy sắc màu, đúng tinh thần của lễ hội truyền thống Lào. 

Với sự hồi sinh của lễ hội, cùng việc trùng tu tháp Mường Luân, xã Mường Luân sở hữu nền tảng quan trọng để phát triển du lịch văn hóa – lịch sử, du lịch tâm linh và sinh thái.

Bên cạnh tháp cổ,  xã Mường Luân còn có các lễ hội truyền thống như lễ cúng bản, lễ mừng cơm mới của người Xinh Mun, lễ hội té nước của người Lào… là nguồn chất liệu quý báu để xây dựng sản phẩm du lịch trải nghiệm. Sự đa dạng văn hóa của cộng đồng Lào, Thái, Mông, Khơ Mú với ẩm thực độc đáo, trang phục truyền thống, nghề dệt thổ cẩm… mở ra nhiều hướng phát triển du lịch cộng đồng gắn với trải nghiệm văn hóa bản địa.

Không chỉ phong phú về văn hóa, Mường Luân còn sở hữu tiềm năng du lịch sinh thái với hệ thống đồi núi, suối khoáng, suối nước nóng bản Pá Vạt, hồ thủy điện… đã được doanh nghiệp khảo sát đưa vào khai thác trong tương lai gần. Dự kiến dự án xây dựng Linh Phước Tự cũng sẽ tạo điểm nhấn mới cho không gian tâm linh của vùng.

Hướng tới năm 2030, Đảng bộ xã Mường Luân đặt mục tiêu trở thành điểm đến du lịch phía Đông của tỉnh, dựa trên khai thác hiệu quả tiềm năng thiên nhiên, di tích lịch sử, di sản văn hóa phi vật thể; đồng thời bảo vệ môi trường, nâng cao đời sống người dân và giữ vững an ninh – trật tự địa phương.

Giữa nhịp sống đang đổi thay từng ngày, tháp Mường Luân vẫn đứng đó - trầm tĩnh, cổ kính mà vững chãi. Sau đợt trùng tu, ngọn tháp càng giống như được “đánh thức” khỏi giấc ngủ dài, trở thành điểm nhấn của văn hóa Mường Luân và là nơi lưu giữ những câu chuyện của hàng trăm năm lịch sử. Và giờ đây, khi lễ hội Bun Huột Nặm được khôi phục, khi những giá trị văn hóa đang được đánh thức và lan tỏa, tháp Mường Luân lại tiếp tục hành trình của mình – vừa là chứng nhân của lịch sử, vừa là cầu nối đưa Mường Luân đến gần hơn với du khách gần xa.