Dân tộc Khơ Mú là một trong số những dân tộc thiểu số, có lịch sử cư trú lâu đời với nhiều nét văn hóa độc đáo. Người Khơ Mú lưu giữ nét văn hóa truyền thống thể hiện qua tập quán, tín ngưỡng, lễ hội truyền thống, nhạc cụ…
Ông Kiều Xuân Hoàng, Phó Chủ tịch UBND xã Búng Lao cho biết: Tọ Cuông là bản vùng cao, với 120 hộ, hơn 500 nhân khẩu, 100% là đồng bào dân tộc Khơ Mú, đời sống còn nhiều khó khăn. Việc tổ chức phục dựng, bảo tồn góp phần gìn giữ, phát huy bản sắc văn hóa truyền thống, nâng cao đời sống tinh thần, tạo nền tảng vững chắc để người dân phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương.
Giống như nhiều dân tộc khác, hàng năm, người Khơ Mú có nhiều lễ hội liên quan đến nông nghiệp, trồng trọt như: Lễ cầu mưa, cầu mùa… trong số đó, Lễ Mừng cơm mới giữ vai trò quan trọng, không thể thiếu gắn liền với lao động và sản xuất nông nghiệp.
Không giống Tết Lúa mới (khoảng tháng 9, tháng 10), Lễ Mừng cơm mới của người Khơ Mú thường được tổ chức vào cuối tháng 12, tùy thuộc theo mùa vụ. Khi trên đồng lúa chín đã thu, ngô trên nương đã hái, công việc thu hoạch mùa màng đã xong, đồng bào dân tộc Khơ Mú sẽ tổ chức Lễ Mừng cơm mới.
Lễ Mừng cơm mới được chia làm hai phần, phần lễ và phần hội. Tại phần lễ, mỗi thành viên trong gia đình, dòng họ đảm nhiệm những vai trò khác nhau, người phụ nữ sẽ chuẩn bị mâm cúng, lễ vật là lợn, gà, hoa quả, rượu… đều là các sản phẩm nông nghiệp bản địa. Sau khi chuẩn bị lễ vật, gia chủ sẽ sắp lễ, dâng lên ông bà, tổ tiên mời về chung vui, mừng được mùa với con cháu. Đồng thời cầu mong các thành viên trong gia đình, dòng tộc khỏe mạnh, may mắn, làm ăn tốt, mùa vụ mưa thuận gió hòa, cây trồng vật nuôi tươi tốt, khỏe mạnh.
Sau khi lễ mời tổ tiên xong, gia chủ sẽ chuẩn bị lễ vật gồm gà, hoa quả, bánh kẹo, rượu ra đầu bản, mời thổ địa, thần linh... về chung vui, xin tổ chức hội mừng cơm mới.
Ông Quàng Văn Cá, già làng bản Tọ Cuông chia sẻ: Trong các nghi lễ của đồng bào Khơ Mú ở bản Tọ Cuông, mỗi gia đình hay làng bản nếu muốn tổ chức các hội hè, lễ, nhà mới… đều phải làm lễ cúng thổ địa và ma làng để chứng giám, cho phép tổ chức. Sau khi xin xong, thầy mo tiến hành đánh chiêng, khi tiếng chiêng vang lên thì người dân mới được phép đánh trống, múa hát và vui chơi.
Khi các nghi lễ cúng đã xong, không gian linh thiêng dần nhường chỗ cho không khí rộn ràng của ngày hội. Đây cũng là lúc các thành viên trong gia đình, dòng họ và bà con trong bản cùng nhau vui hội, thắt chặt tình đoàn kết.
Tiếng trống, tiếng chiêng rộn ràng, chị em phụ nữ súng xính váy áo sặc sỡ múa hát, đàn ông uống rượu cần, mọi người cùng trao nhau những lời chúc tốt đẹp, cầu mong một năm mới bình an, cuộc sống ấm no, hạnh phúc.