ĐBP - Ngày 3/10/1945, chỉ 1 tháng sau khi nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh số 41, đưa Sở Thiên văn và Đài Thiên văn Phủ Liễn về trực thuộc Bộ Công chính và Giao thông. Trải qua 80 năm xây dựng và trưởng thành, ngành Khí tượng - Thủy văn (KTTV) đã song hành cùng đất nước trên mọi chặng đường, để lại dấu ấn sâu đậm trong sự nghiệp dựng xây và bảo vệ Tổ quốc. Trong đó có sự đóng góp tích cực của lực lượng làm công tác KTTV tại Điện Biên - vùng đất cực Tây Tổ quốc.
Điện Biên - là một địa bàn đặc thù, nơi thiên nhiên khắc nghiệt và địa hình phức tạp bậc nhất cả nước. Nằm ở cực Tây Tổ quốc, cách Hà Nội hơn 500km đường bộ, có đường biên giới dài hơn 455km tiếp giáp cả Lào và Trung Quốc, tỉnh có địa hình đồi núi dốc, hiểm trở, chia cắt mạnh, khí hậu nhiệt đới gió mùa núi cao với những biến động thất thường. Mùa đông lạnh giá, ít mưa, mùa hạ nóng nực, mưa nhiều, thường xuyên chịu ảnh hưởng của gió Tây khô nóng. Nhiệt độ trung bình năm ở vùng thấp dao động từ 21,8 - 23,4 độ C, nhưng vùng núi cao như Pha Đin chỉ khoảng 17,8 độ C. Có thời điểm Mường Lay ghi nhận nhiệt độ cao nhất lên tới 42,2 độ C, trong khi Pha Đin từng xuống âm 4,3 độ C. Lượng mưa trung bình nhiều năm dao động từ 1.569 - 2.174mm, tập trung theo mùa, khiến mùa khô thường kéo dài và khắc nghiệt. Chính đặc điểm địa hình và khí hậu này khiến Điện Biên thường xuyên đứng trước nguy cơ thiên tai: Lũ quét, sạt lở đất, rét đậm, rét hại, hạn hán...
Trong bối cảnh ấy, Đài KTTV tỉnh Điện Biên đã và đang đóng vai trò then chốt. Đây là nơi quan trắc, ghi nhận dữ liệu khí tượng thủy văn, được ví như “pháo đài” dự báo, cảnh báo sớm, góp phần bảo vệ an toàn tính mạng, tài sản của nhân dân và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội vùng cực Tây Tổ quốc. Suốt nhiều thập kỷ qua, những người làm công tác khí tượng ở Điện Biên đã bám trụ trong điều kiện rất khó khăn. Giữa núi rừng mịt mùng sương gió, thầm lặng với công việc đếm nắng, đo mưa, ghi mực nước, xác định tốc độ gió… với hệ thống dữ liệu liên tục, cần sự chính xác cao, là cơ sở để đưa ra những bản tin dự báo. Nhiều quan trắc viên từng phải dầm mình trong dòng lũ dữ, kiên trì ghi nhận con số lịch sử, bất kể ngày đêm. Những bản tin của người làm công tác KTTV Điện Biên phát đi không chỉ dừng lại ở địa phương, mà còn trở thành thông tin quan trọng trong hệ thống báo cáo quốc tế, góp phần định hình nhận thức toàn cầu về khí hậu và môi trường.
Trong những năm gần đây, nhờ sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, cùng Cục KTTV, Đài KTTV Điện Biên đã được đầu tư hiện đại hóa hệ thống quan trắc. Nổi bật nhất là việc xây dựng trạm radar thời tiết đặt trên đỉnh đèo Pha Đin - một vị trí chiến lược quanh năm mây phủ, gió lộng, mùa đông giá rét, tầm nhìn bị hạn chế bởi sương mù dày đặc. Radar Pha Đin cùng trạm khí tượng bề mặt đi kèm đã tạo thành “mắt thần” giám sát toàn bộ vùng Tây Bắc, cung cấp dữ liệu quý giá về mưa, gió, mây, phục vụ dự báo kịp thời. Bên cạnh đó, hệ thống 3 trạm thủy văn, 3 trạm khí tượng trải dài từ sông suối đến đỉnh núi, kết hợp với mạng lưới đo mưa tự động phủ kín đến từng xã, trạm vô tuyến thám không và nhiều thiết bị đồng bộ khác, đã hình thành nên mạng lưới quan trắc hiện đại, tiệm cận chuẩn quốc tế.
Đài KTTV Điện Biên đã không ngừng ghi nhận số liệu, mạnh dạn ứng dụng công nghệ mới vào phân tích và dự báo. Số liệu radar, ảnh mây vệ tinh, cùng dữ liệu từ các trạm tự động được xử lý bằng phần mềm hiện đại để lập bản đồ mưa, bản đồ cảnh báo lũ quét, gửi tới từng địa phương trong tỉnh. Đây là bước tiến quan trọng, đưa Điện Biên từ chỗ chỉ theo dõi, ghi chép thủ công sang chủ động ứng dụng trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn để nâng cao chất lượng dự báo. Những bản tin được mã hóa, truyền tải tự động, đảm bảo thông tin nhanh chóng, chính xác, tin cậy.
Công việc thầm lặng của những người làm khí tượng ở Điện Biên đòi hỏi trình độ chuyên môn và cả tinh thần thép, tình yêu nghề. Cán bộ làm KTTV Điện Biên thường xuyên đối mặt với hiểm nguy, với lũ, sạt lở, với giá rét cắt da, nhưng vẫn kiên cường giữ trọn trách nhiệm. Trong phòng dự báo, ánh đèn không bao giờ tắt, những con người ấy luôn căng thẳng theo dõi từng biến động của khí quyển để kịp thời phát đi cảnh báo. Sự hi sinh lặng lẽ đó, hình ảnh “người canh trời, giữ đất” nơi cực Tây đã và sẽ đi vào tâm thức, trở thành biểu tượng của ngành KTTV.
Nhìn lại 80 năm xây dựng và trưởng thành, Đài KTTV tỉnh Điện Biên đã trải qua nhiều giai đoạn biến động, từ những năm tháng thiếu thốn về thiết bị, cơ sở vật chất, đến khi sáp nhập và trực thuộc các đơn vị cấp trên như Đài KTTV khu vực Tây Bắc, khu vực miền núi phía Bắc và hiện nay là Đài KTTV Bắc Bộ. Dù ở giai đoạn nào, những cán bộ, quan trắc viên của Đài vẫn giữ vững niềm tin, vượt qua khó khăn để duy trì mạch dữ liệu liên tục, phục vụ công tác chung của ngành và của cả nước. Niềm tự hào ấy thuộc về các thế hệ cán bộ đã miệt mài cống hiến trí tuệ, sức lực, thậm chí cả tuổi trẻ nơi núi cao hiểm trở, để bảo đảm thông tin không ngừng nghỉ.
Ngày nay, khi ngành KTTV Việt Nam bước vào giai đoạn hiện đại hóa toàn diện, Điện Biên tiếp tục khẳng định vị trí trọng yếu. Với hệ thống quan trắc hiện đại, đội ngũ cán bộ giàu kinh nghiệm và công nghệ dự báo ngày càng tiệm cận khu vực, Đài KTTV Điện Biên đã trở thành một công cụ hữu hiệu trong công tác phòng chống thiên tai, bảo vệ an toàn cộng đồng và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội ở vùng cực Tây Tổ quốc. Đó không chỉ là nhiệm vụ chính trị, mà còn là tình yêu quê hương đất nước, khát vọng cống hiến và niềm tự hào của những con người đang ngày đêm “gác trời, giữ đất”.
Trải qua 8 thập kỷ, ngành KTTV Việt Nam đã viết nên trang sử vẻ vang bằng những đóng góp thầm lặng nhưng đặc biệt quan trọng. Đặc biệt tại Điện Biên, mảnh đất khắc nghiệt nhưng giàu truyền thống cách mạng, “những người gác trời nơi cực Tây” đã và đang khẳng định bản lĩnh, trí tuệ, tinh thần tận tâm tận lực. Từ những trạm quan trắc thô sơ trong thời chiến đến những hệ thống radar hiện đại hôm nay, tất cả đều gắn với khát vọng bảo vệ sự bình yên của nhân dân, góp phần vào sự nghiệp phát triển bền vững đất nước. Đó là hành trình của niềm tin, trách nhiệm và tình yêu, hành trình sẽ còn tiếp nối mạnh mẽ trong tương lai, với phương châm “Thống nhất - Chính xác - Liên tục - Tin cậy - Kịp thời” như lời cam kết vững chắc của ngành với Tổ quốc, Nhân dân.